VIŠEGRAD

Svijet bez siromaštva     

U pogledu siromaštva, u okviru istraživanja, ispitanici_ce su naveli da je Višegrad generalno siromašna lokalna zajednica, te da postoji više društvenih skupina koje su pogođene siromaštvom u odnosu na mali broj finansijski obezbijeđenih pojedinaca. Na vrhu liste najugroženijih društvenih skupina nalaze se osobe sa invaliditetom, penzioneri, pripadnici nacionalnih manjina, konkretno Romi, povratničke skupine, te nezaposlene žene srednje dobi i nezaposleni mladi. Smatra se da ne postoji razumijevanje od strane lokalne uprave za probleme sa kojima se suočavaju ove skupine, te da minimalna pomoć koju dobijaju od strane Centra za socijalni rad nisu dovoljne za zadovoljenje osnovnih egzistencijalnih potreba čovjeka. U ovom smislu, posebno ranjivom skupinom smatraju se osobe sa invaliditetom, kao i njihove porodice. Roditelji njegovatelji nalaze se u izuzetno nepovoljnom položaju, zbog toga što nisu u mogućnosti raditi i obezbijediti adekvatnu cjelodnevnu njegu za djecu iz ove skupine, a to, ujedno, direktno uzrokuje da nisu u mogućnosti osigurati ni sve finansijske uslove za proces liječenja i njege. Većina penzionera prima minimalne penzije koje često znaju biti i neredovne, dok preostale navedene skupine nemaju jednak pristup zaposlenju zbog diskriminacije zasnovane na pripadnosti određenoj etničkoj grupi, rodu ili starosnoj dobi. Pored nedostatka šire društvene podrške za rješavanje ovih pitanja, ispitanici_ce kao prepreku za iskorijenjivanje siromaštva vide izuzetno visok stepen uticaja politike  na sve sfere života, pa tako i na proces zaposlenja određenih društvenih skupina koje je, pored objektivnih prepreka, nemoguće ostvariti ukoliko niste član određene političke partije. Takođe, važno je navesti podatak da do dana završetka ovog istraživanja u Višegradu nije usvojen budžet opštine, što u velikoj mjeri negativno utiče na svakodnevni kvalitet života građana i građanki. Upravo zbog sporenja vladajuće i opozicionih partija, život u ovom podrinjskom gradu u potpunoj je blokadi. Skoro godinu dana nakon održavanja lokalnih izbora 2020. godine, studenti su bez stipendija, poljoprivrednici bez subvencija, nevladine organizacije, kulturno-umjetnička društva, sportski kolektivi, vjerske organizacije i ostali budžetski korisnici bez sredstava, odnosno, bez finansijske podrške opštine za svoj rad. Kapitalna ulaganja u opštinu su obustavljena, a sve sportske, kulturne i turističke manifestacije otkazane ili prolongirane za neki naredni period. Blokada je tolikih razmjera da čak određeni odbornici ne idu na zaključivanje vjenčanja, tako da se mladenci iz Višegrada snalaze i vjenčavaju u okolnim opštinama, što je nezabilježeno u istoriji ovog grada. Blokada znači da je omogućen priliv na transakcioni račun opštine kao na primjer koncesiona naknada od HE „Višegrad“, prihodi od voda i šumskog gazdinstva, ali da se iz njega plaćanja ne smiju obavljati. To takođe znači i da se ne mogu isplaćivati plate opštinskoj administraciji i budžetskim korisnicima dok sud ne donese odluku o privremenom finansiranju opštine i dok se budžet ne usvoji. Ovako nestabilne ekonomske i društvene okolnosti dovode do odlaska velikog broja stanovništva sa ovog područja, pa se tako navodi podatak da se svake godine izgube po dva odjeljenja učenika u Srednjoškolskom centru, što znači da je iseljavanje prisutno i ne zaustavlja se, te se ovo smatra  isključivo migracijama ekonomske prirode. Ispitanici ne smatraju da se iko u okviru lokalne zajednice efikasno bavi iskorijenjivanjem siromaštva, te da sve što u ovom pravcu formalno bude učinjeno od nadležnih institucionalnih struktura bude uglavnom u svrhu prikupljanja jeftinih političkih poena.

Svijet bez gladi

U okviru istraživanja, ispitanici_ce navode podatak da postoji veliki broj gladnih ljudi, ali tvrde, međutim, da na području Višegrada postoji spedicična kulturološka osobina stanovništva da radije ćuti o svojoj gladi, nego da potraži pomoć, pa se tako, za razliku od nekih drugih lokalnih zajednica u Bosni i Hercegovini, ne može vidjeti veliki broj ljudi koji traži ostatke hrane po kontejnerima za otpad. Ipak, to nije objektivno stanje. Istina je da ima mnogo gladnih, naročito među građanima treće životne dobi koji žive u različitim neprimjerenim uslovima, poput kolektivnog centra u Nezucima. U ovom kolektivnom centru žive uglavnom stariji ljudi sa različitim egzistencijalnim i zdravstvenim potrebama, ali se u okviru istraživanju navodi da tamo uglavnom niko od nadležnih ne dolazi, niti se efikasno bavi rješavanjem ovih problema. Tokom 2018.godine započeta je izgradnja 40 stanova za socijalno ugrožene koji se nalaze u navedenom kolektivnom centru. Iako je ovaj projekat trebalo da bude završen 2020.godine, zgrada još uvijek nije useljena. Ne postoji javna kuhinja trenutno u Višegradu. Postojala je neposredno poslije završetka rata na Bikavcu, kad su posle Dejtona  počele političke, ekonomske i bezbjednosne migracije stanovništva. Ispitanici navode da je sada javna kuhinja i mnogo potrebnija nego što je bila tih devedesetih godina prošlog vijeka, što je prilično poražavajuće. Dominira mišljenje da bi se građani lakše odlučili da dođu u javnu kuhinju kako bi obezbijedili dnevni obrok, nego da prose i od drugih traže novac da kupe hljeb i ostale osnovne prehrambene potrepštine. Navodi se da je posljednjih godina bilo više inicijativa od strane Crvenog krsta da se pokrene javna kuhinja, ali da ovaj projekat još uvijek nema ko da finansira. Ove incijative odbijane su od strane loklane uprave pravdajući to uglavnom izgovorima da je za ovaj projekat potreban veliki iznos novca, ne samo za namirnice, već i za cijeli logistički sistem, prostorije, kuvare_ice i usluge.

Zdravlje i blagostanje

Situacija je, u pogledu zdravstva i obrazovanja, na području ove lokalne zajednice poprilično zabrinjavajuća. Prema mišljenju većine ispitanika_ca, pristup zdravstvenim uslugama nije lak i pristupačan. Ova lokalna zajednica ima samo primarni oblik zdravstvene zaštite, Dom zdravlja sa nedovoljnim brojem ljekara. Porodični ljekar je tu samo da uputi pacijente kod specijalista, kojih u Višegradu nema, pa se za pregled kod specijaliste ide u Foču ili privatno, a sve to mnogo košta, kao i sama participacija i lijekovi. Participaciju plaćaju svi nezavisno od toga da li su zaposleni ili ne, pa se to u ovom pogledu smatra velikim problemom. Takođe, ispitanici_ce navode da nikada od strane nadležnih institucija na svoje upite nisu dobili obrazloženje zašto je iznos participacije u Višegradu znatno skuplji nego u Foči ili Banja Luci, naročito ako se uzme u obzir opseg i kvalitet zdravstvenih usluga koje je moguće pružiti građanima na ovom području. U okviru jednog programa prekogranične saradnje Bosne i Hercegovine i Srbije, zagovaralo se da građani_ke sa ovog područja imaju pravo na zdravstvenu zaštitu i u Užicu, koje se nalazi relativno blizu Višegrada i gdje zbog zdravstvenih problema građani_ke najčešće i odlaze, ali ove inicijative nisu zaživjele u praksi. Llijekovi koji su enormno skupi, pa zahvaljujući  geografskom položaju ovog mjesta često i odlaze u susjednu Srbiju, gdje lijekove plaćaju čak i po dva puta jeftinijoj cijeni.  Pandemija COVID-19  i te kako je pogoršala i otežala psitup zdravstvenim uslugama, pa su mnogi građani, oboljeli od nekih drugih bolesti, kao što su onkološke i kardiovaskularne, nažalost, u međuvremenu i preminuli, zato što nije bilo moguće pružiti im adekvatnu zdravstvenu zaštitu na vrijeme.

Kvalitetno obrazovanje

Svake godine, Srednjoškolski centar u Višegradu traži od nadležnog Ministarstva prosvjete podatke vezano za potrebe tržišta rada, po regijama u BiH, koje ovo ministarstvo i dostavlja. Potrebe tržišta rada su prije svega za zanatskim zanimanjima, dakle nedostaju stolari, bravari, kuvari, pekari, poslatičari, automehaničari, električari, i slično. Ipak, navodi se da, sa druge strane kada škola planira upis tih zanimanja nisu u stanju da  popune ta odjeljenja. Navodi se da postoji mala zainteresiranost učenika, ali, nažalost, i roditelja, vezano za zanatska zanimanja koja su izuzetno neophodna na bosanskohercegovačkom tržištu rada. Kada su u pitanju djeca mlađeg uzrasta, smatra se da se posebna pažnja treba posvetiti kategorijama djece sa smetnjama u razvoju, ali i kategoriji darovite djece. Za darovitu apsolutno ne postoje nikakvi adekvatni programi koji bi bili lako dostupni i besplatni.  Postoji kurs engleskog i sportski klubovi, ali rad u njima plaća. Ispitanici navode da, dakle, ukoliko je neko siromašan, a ima darovito dijete sa visokim koeficijentom inteligencije, ovdje mu nije u mogućnosti bilo koji od ovih programa priuštiti. Da bi se dijete iz ove kategorije upisalo prije vremena u školu, mora da prođe bezbroj komisija i procedura, što svakako otežava pristup obrazovanju. U pogledu primjene znanja koja se stiču u obrazovnom sistemu u Višegradu, naveden je podatak da je, među pedeset škola sa nivoa Bosne i Hercegovine, u ENABLE BiH projekat koji se realizuje uz podršku Američke međunarodne agencije za razvoj uključen i JU SŠC „Ivo Andrić“ iz Višegrada, uz pomoć kog su dobili tzv. STEM učionicu koja je multidisciplinarna, te koja podrazumijeva prije svega da se hemija, fizika, biologija, tehnologija, informatika i matematika izučavaju u međusobnoj korelaciji, logično povezani i primjenjivi na stvarni život. Radi se o projektu orijentiranom ka osposobljavanju mladih generacija za suočavanje sa aktuelnim izazovima, nasuprot obrazovnih programa u sklopu kojih preovladava ex-katedra pristup u kojem nastavnici govore, a učenici slušaju, memorišu gradivo i reproduciraju ga samo za ocjenu. Navedeno da je zbog nastavnog plana i programa oštećeni učenici koji žele da se usvaršavaju u oblasti prirodnih nauka, zbog nedostatka prakse, ali i apsurdnih okolnosti uvođenja vjerskih predmeta u redovnu nastavu, pa se tako navodi situacija da je učenicima u četvrtom razredu gimnazije izbačen predmet informatika, a uvedena je vjeronauka. Dakle, učenici imaju samo tri godine predmet informatika, pa su oni koje se žele za usavršavati u oblasti informaciono-komunikacijskih tehnologija i na studijama prinuđeni ići na privatne časove.

Rodna ravnopravnost

Učesnici_ce u istraživanju smatraju da se nedostatak lokalnog razvoja podjednako nepovoljno odražava i na žene i na muškarce u Višegradu. Ne postoji velika razliku u broju nezaposlenih žena i muškaraca na ovom području. Ipak, evidentno je da se žene koje žive u ruralnim zajednicama nalaze u znatno nepovoljnijem položaju zbog nedostatka adekvatnog obrazovanja. I učešće žena u političkom životu je takođe na veoma nezadovoljavajućem nivou, što pokazuje i broj ženskih odbornica u Skupštini Opštine, kojih je svega 3 od ukupno 24 imenovana odbornika. Ne postoji nikakav poseban fond za samohrane majke, za žene koje su žrtve porodičnog nasilja ili za žene treće životne dobi koje žive same bez bilo kakvih finasijskih primanja. Veoma mali, neznatan broj žena nalazi se na upravljačkim pozicijama, dok veliki broj njih radi u privatnom sektoru, u oblastima trgovine i ugostiteljstva, uglavnom za minimalne plate. Ipak, i žene i muškarci najviše su pogođeni radom „na crno“ i neadekvatno plaćenim sezonskim radom u veoma lošim uslovima. Iako postoji velika potreba, na ovom području još uvijek nije realizovana inicijativa otvaranja sigurne kuće, pa se žene žrtve nasilja uglavnom za pomoć obraćaju Udruženju žena „Most“ koje dugi niz godina djeluje na ovom području. Uz sredstva stranih donatora, postojali su određeni programi prekvalifikacije žena za kurseve šivenja, međutim, tekstilne industrije, poput firme Nikolas,  ugasile su se, pa je na taj način mnogim ženama u ovoj oblasti onemogućen pristup zaposlenju, a na vidiku nema novih, dugoročnih strategija koje bi unaprijedile ekonomska i socijalna prava građana, bez obzira na pol.

Čista voda i sanitarni uslovi

Prema podacima dobijenim u okviru istraživanja svi dijelovi grada i stanovnici imaju jednak pristup   vodi. Voda za piće u Višegradu je, prema fizičko-hemijskim i mikrobiološkim standardima, ispravna za piće. U pogledu kanalizacije to nije slučaj. Naime, još uvijek nisu sva naselja i domaćinstva priključena na kanalizacionu mrežu. Prošle godine, u naselju Okolišta u Višegradu završena je izgradnja kanalizacione mreže u dužini od 2.200 metara, za šta je Vlada Republike Srpske izdvojila 350.000 KM. Na ovaj način riješen je dugogodišnji problem sa otpadnim vodama sa kojim su se susretali stanovnici ovog naselja. Upravo u ovom naselju je tokom 2019.godine u  vodi iz bazena otkriveno da je koncentracija žive je bila iznad dozvoljene granice, te je bilo neophodno preduzeti određene korake  kako bi se očistila ugrožena izvorišta, što je u brzom roku i urađeno. Ipak, kako navode ispitanici_ce,  vodovodne i kanalizacione mreže zastarjele su i neophodna je hitna rekonstrukcija kako bi stare cijevi bile zamijenjene novim, kako bi se smanjili gubici vode na minimum, a građani dobili bolje uslove za korištenje vode. Ispitanici_ce smatraju da bi procesom rekonstrukcije došlo do poboljšanja i unaprijeđenja sistema vodosnabdijevanja i odvoda otpadnih voda na području ove opštine.

Pristupačna energija iz čistih izvora

U pogledu pristupa energetskim izvorima, ispitanici navode kao ogroman problem nesproveden proces elektrifikacije pojedinih sela koja pripadaju opštini Višegrad. Jedan od takvih slučajeva je selo Dubovik koje se nalazi na svega četiri kilometra od grada. U ovom selu žive Bošnjaci. Navodi se da se nadležne institucije ovih ljudi sjete samo u toku izbornih godina i predizbornih kampanja, obećavajući rješavanje problema koji onemogućavaju život dostojan svakog čovjeka, međutim, do sada se nijedno od tih obećanja nije realizovalo. Naime, stanovnici ovog sela još su 2005. godine podnijeli zahtjev za elektrifikaciju sela. Rečeno im je da moraju izgraditi pet stambenih objekata da bi dobili struju. U Duboviku trenutno ima osam ukrovljenih kuća, ali struja još nije uvedena. Neadekvatno raspolaganje prirodnim resursima na polju obnovljivih izvora energije, razvoja poljoprivrede i turizma, zaštita životne sredine i podizanje ekološke svijesti predstavljaju glavne izazove sa kojima je ova lokalna zajednica suočena. U pogledu korištenja obnovljivih izvora energije, kompanija HidroInvest DOO  se na ovaj način proizvodnjom električne energije. Vlasnici su 2 male hidroelektrane MHE “Dub“, snage 9,4 megavata i MHE „Prača“, snage 6.9 megavata. Obje se nalaze na rijeci Prači, te proizvode  električnu energiju iz kinetičke energije vode. Priključeni su na elektroprenosnu mrežu 110 kilovolta i prvo su privatno preduzeće koje se priključuje na 110 kilovoltnu, odnosno elektroprenosnu mrežu. Ipak, većina građana i na ovom području protivi se izgradnji mini-hidroelektrana, navodeći su da su rijeke na ovom području jedinstvene u cijelom svijetu, te da se na ovaj način ubija razvoj turizma, a ništa manje ne zagađuje okolina, nego, naprotiv, doprinosi još većoj šteti u prirodi.

Dostojanstven rad i ekonomski rast

Nivo zaposlenosti i kvalitet poslova u Višegradu, prema mišljenju ispitanika_ca, je izuzetno nepovoljan. Naime, u ovoj opštini skoro da više i nema kvalifikovane radne snage za zanatske poslove, pa tako pojedine firme angažuju radnike čak iz Bangladeša za rad u građevinskom sektoru. Kao glavnog nosioca ekonomskog razvoja, pojedini ispitanici_ce vide hidroelektranu u Višegradu koja je zavisna i posluje u sklopu sistema elektroprivrede Republike Srpske, te zapošljava 315 osoba. Ipak, neki drugi ispitanici_ci navode da se Hidroelektrana ne može smatrati nosiocem ekonomskog razvoja, nego da bi to trebalo da budu mala i srednja preduzeća kojih je na ovom području veoma malo. Iako je Višegrad je prije rata bio industrijski grad, loša odrađena privatizacija i zamršeni politički odnosi  doveli su do toga da je samo jedna fabrika iz tog perioda danas postoji i funkcioniše, a to je fabrika čelične užadi „UNIS“. Oni su uspjeli da zadrže proizvodnju nekih i za sad se snalaze na ovom tržištu i još uvijek rade, te zapošljavaju oko 60 ljudi osoba. Ispitanici_ce navode podatak da su ekonomske migracije prozrokovane nezaposlenošću u ovom gradu počele još nakon Drugog svjetskog rata. Naime, iako se tada razvijala industrija u velikoj mjeri, nije bilo dovoljno radnih mjesta za sve, Višegrad je bio industrijski grad, ali taj broj stanovnika koji je živio nije bilo dovoljno mjesta za sve, pa su se brojni građani_ke odselili, a usled izgradnje Hidroelektrane mnoga okolna sela su takođe raseljena i nestala. Skoro u svakoj manjoj sredini, pa čak i na zapadu, prisutan je trend odlaska, jer ova mjesta nemaju neke sadržaje koji bi privukli omladinu zahvaljujući kojima bi mogli imati dobre poslove i dobre zarade, pa zato odlaze prema većim gradovima. Takva je, nažalost, pozicija i Višegrada, koji je zbog svoje geopolitičke pozicije na istoku RS udaljen od velikih gradova i dešavanja. Na 10 kilometara od Višegrada nalazi se i granica sa Srbijom, pa dosta građana_ki ima dvojno državljanstvo, te odlaze u Užice i Čačak gdje ima mnogo više ljudi i mogućnosti za pokretanje preduzetništva. Navodi se da se u zadnjih 15 godina od strane lokalne uprave nude različiti izvori sufinansiranja koji bi mogli pomoći preduzetnicima. Ipak, ako se uzme u obzir da je osnova ekonomije jako i stabilno tržište, ispitanici_ce naglašavaju da je Višegrad malo tržište za razvoj bilo kakvih većih i ozbiljnijih poslova koji bi se oslanjali isključivo na realizaciju u Višegradu, tako da i onaj ko bi imao neku ideju ili pokušao u nečemu, ne nalazi povoljne rezultate analize ekonomskih i svih drugih neophodnih činilaca za bilo kakva ulaganja. To uvijek bude sprega za preduzetnike da se upuste u neke malo ozbiljnije poslove u koje mogu da uključe veći broj zaposlenih, da se ima konstantna proizvodnja ili usluga tokom cijele godine, da bi ljudi mogli da imaju neku sigurnost. Sve što se radi, uglavnom se svodi na sezonski rad, te takvi poslovi nisu sigurni. Pored toga, ne postoji kvalitetna radna snaga, pa i to stvara posebnu problematiku kod poslodavca prilikom pokretanja bilo kakvog poslovanja. Dakle, ukoliko je i neko uopšte zainteresovan za takve poslove, radije bira da ih radi u inostranstvu gdje je za takav rad troduplo više plaćen.

Industrija, inovacije, infrastrukture

Kada je u pitanju reindustrijalizacija u Višegradu, ispitanici_ce navode da postoji par potencijala koji bi u tom pravcu mogli biti iskorišteni, međutm, problem stvara privatizacija. Naime, na ovom području postojao je jedan veliki privredni objekat, Varda, tačnije industrija namještaja. Drvna sirovina je ovdje povoljan resurs, međutim, ova fabrika je privatizovana i taj preduzetnik koji ju je kupio je započeo poslovanje, ali nedugo nakon toga, iz nepoznatih razloga, nije našao interese da nastavi poslovanje u ovom pravcu. Bilo je par pokušaja drugih investititora da se ova proizvodnja pokrene, ali zbog visoke cijene koju sadašnji vlasnik traži za postojeći objekat na tržištu, završili su se bezuspješno. Ono što je opština u ranijim godinama u ovom pogledu uradila odnosilo se na jedan dio doprinosa ili usluge ili oslobođenja od plaćanja nekih renti ili komunalnih taksi i ostalog. Naravno, za samu proizvodnju drvnog asortimana neophodno je uraditi detaljne analize tržišta kako bise pronašao najbolji modalitet pokretanja ovakvih incijativa i za privrednike, lokalnu pravu, ali i same građane_ke. Kao pozitivan primjer iz prakse može se navesti obnavljanje rada Fabrike boja i lakova „Terpentin“, kojom sada rukovodi preduzeće „Autometal“. Naime, fabrika „Terpentin“ vratila na tržište nakon detaljnog ispitivanja želja i potreba potrošača. Plan je bio da u martu 2020. startuje proizvodnja, ali su, zbog virusa korona i pada potražnje, bili prinuđeni da to odgode. Proizvodnja je počela u avgustu 2020. godine. Obavljen je generalni remont svih mašina u proizvodnom pogonu i ispitivanje svih mjernih instrumenata, a dobijene su i sve neophodne dozvole od resornog ministarstava. Ova kompanija trenutno proizvodni program koncipira na 33 proizvoda koji su na bazi alkidnih, akrilnih, epoksi smola, na bazi nitroceluloze, a, osim toga, detaljno se radi i na pripremi boja i lakova na vodenoj bazi, čime će zaokružiti kompletan proizvodni program, posebno za drvnu, metalnu i građevinsku industriju. Fabrika boja i lakova „Terpentin“ osnovana je 1913. godine u Višegradu. U najboljim danima zapošljavala je od 350 do 500 radnika. Prestala je sa radom 2009. godine poslije stečaja. U  ovom preduzeću su se proizvodili boje i lakovi za drvnu, industriju papira i metalsku industriju, a firma je izvozila svoje proizvode na tržište Češke, Ukrajine i Poljske, dok je sadašnji plan izaći na tržište Izraela i Rusije.

U pogledu mogućnosti za rast industrije u narednom periodu, ispitanici_ce nemaju optimistične stavove. Jačanje postojećih firmi sa novim potencijalima zapošljavanja ipak smatraju realnijim načinom od formiranja novih firmi koje će donositi novu tehnologiju i nove mogućnosti zapošljavanja. Naime, navodi se da male opštine poput Višegrada nemaju ni dovoljno sposobnog kadra u koji bi rukovodili novim tehnologijama. Onaj ko je dobar ili je dostigao neki nivo, uglavnom sada radi u velikim kompanijama u zemljama u regionu i Evropi. U pogledu visokotehnoloških inovativnih poslova, bitno je navesti da je u Višegradu otvoren pogon za bitcoin rudarenje, ali trenutno ne zapošljava veliki broj ljudi, upravo zbog prethodno navedenih razloga.

Kada je u pitanu privlačenje stranih investititora, navodi se da  Višegrad nema povoljan geopolitički položaj za privlačenje investitora, a uz to se nalazi uz samu granicu sa Srbijom, pa investitori radije odlučuju na investiranje na tom području zbog povoljnijih administrativnih procedura za pokretanje biznisa, ali i lakše dostupnih kvalitetnih resursa i kvalitetne radne snage. Daleko od željeznica i aerodroma, sa već zastarjelim firmama u stečaju i tehnologijama daleko od naprednih, ovo područje nije privlačno stranim investitorima. Navodi se da je bilo i slučajeva zloupotrebe prilikom kojih su pojedini investitori koristili priliku da dobiju određene subvencije za pokretanje posla, konkretno u tekstilnoj industriji,  gdje su se pojavljivali posrednici, pa su u ovim nisko profitabilnim poslovima najveće uštede pravili na radu i radnoj snazi, a sa druge strane, dobijali podsticaje i sredstva za zapošljavanje, zatim poslovali vrlo kratko, a potom i vrlo lako odustajali.

Svakodnevna sukobljavanja političkih partija na nivou opštine utiču na sve segmente društvenog i ekonomskog života, pa su tako zapostavljeni i projekti koji se odnose na unaprijeđenje putne, transportne i komunalne infrasturkture. Ipak, u 2020.godini Višegrad je zabilježio veći broj turstičkih posjeta usljed nemogućnosti putovanja u strane zemlje, pa se tako javila potreba i za poboljšanim regulisanjem saobraćaja u ovoj zajednici. Tako je u decembru prošle godine i predstavljen projekat unaprijeđenja putne regulative. Naglašeno je da je  u posljednjih nekoliko godina, povećanjem broja turista u Višegradu, saobraćaj u užem gradskom jezgru postao problem i mještanima i turistima koji dolaze u ovaj grad. Predstavljena je verzija u formi radnog materijala da kako bi se čulo mišljenje ljudi koji ovdje žive i kako bi bio urađen konačan dokument koji će rasteretiti saobraćaj u Višegradu, a koji će biti dostavljen lokalnoj upravi na razmatranje. Prije svega, tu se podrazumijevala gradnja mosta u naselju Dušče i regulisanje prioriteta pješačkih tokova u odnosu na motorni saobraćaj. Ovim projektom na glavnom trgu u Višegradu planirana je izgradnja javne garaže na dva nivoa, kako bi se zadovoljile potrebe i građana i ukupnog saobraćaja, ali i ovi procesi biće odloženi do usvajanja budžeta opštine, kada će se tek moći razmatrati konkretni načini realizacije navedenog projekta.

Smanjenje nejednakosti

U pogledu nejednakosti navodi se da na području Višegrada postoje dvije društvene klase, od kojih je jedna veoma bogata, a jedna veoma siromašna. Porast materijalnog bogatstva jedne grupe u društvu uzrokovao je stvaranje uočljivih društvenih nejednakosti, tj. do izdvajanja manjine koja nije opterećena svakodnevnim preživljavanjem i većine koja svakodnevno vodi borbu za obezbjeđivanje osnovnih egzistencijalnih uslova. Usljed nemogućnosti pronalaska adekvatno plaćenog posla, stepen siromaštva se svakodnevno povećava, a raširena korupcija i nepotizam dodatno doprinose stvaranju nejednakosti. Mogućnosti za razvoj industrije veoma su ograničene i male, a u javnom sektoru  proces zaposlenja kontrolišu određene političke struje, te građanima koji nisu u njima proaktivno angažovani, kako se navodi, ne preostaje ništa, osim da se sele u druge veće gradove u Bosni i Hercegovini ili neke druge zemlje u regionu i Evropi, što je uglavnom i slučaj. Višegrad se navodi kao poseban slučaj u pogledu podjele na dvije suprotstavljene političke struje čiji svakodnevni sukobi izrazito negativno utiču na kvalitet svakodnevnog života građana.

Održivi gradovi i zajednice

Pored opština Čajniče, Foča, Novo Goražde, Pale i  Rudo, opština Višegrad uključena je  u projekat „Socio-ekonomska održivost i podrška lokalnom stanovništvu Gornje-drinske regije 2019 – 2023 (SELLS)“ koji se realizuje u saradnji sa CARITAS-om Švicarske. Ovaj projekat ima za cilj da pruži podršku pojedincu, porodicama, lokalnim udruženjima i malim biznisama koji imaju ideju na koji način da uvećaju sopstveni prihod, a pripadaju kategroji nezaposlenih ili zaposlenih sa minimalnim novčanim primanjima. Upravo u sklopu ovog projekta, tokom prošle godine dodijeljena su grant sredstva za ukupno 36 pojedinačnih korisnika u iznosu od 5000 konvertibilnih maraka i 5 korisnika zajedničkog poslovanja u iznosu od 15000 konvertibilnih maraka. Posljednjih godina nisu zabilježene značajnije inicijative ka zelenoj transformaciji, osim par ekoloških akcija koje realizuju srednjoškolci svake godine u saradnji i uz podršku sa Udruženjem građana „Eko zona“ iz Višegrada. Upravo ovo udruženje je prije 6 godina realizovalo jednu važnu akciju pošumljavanja u saradnji sa Šumskim gazdinstvom „Panos“ na teritoriji opštine Višegrad, preciznije na lokacijama Hrtar grad i Goleš kod Dobruna. Jedinstvena „Sedmica pošumljavanja“ trajala je od 20.10.2014. do 25.10.2014. i u tom periodu zasađeno je oko 20.000 sadnica crnog bora. Ova akcija bila je dio globalne akcije kada su volonteri širom svijeta bili uključeni u akciju „Milion sadnica za jedan dan“ koja je sprovedena pod pokroviteljstvom organizacije „Let’s Do It”. Cilj akcije je bio doprinošenje poboljšanju životne sredine, kako bi se, kroz proces pošumljavanja što većih površina šumskog zemljišta doprinijelo smanjenju zagađenja, povećanju svijesti građana o zaštiti životne sredine, te važnosti šumskih ekosistema za svakodnevni život stanovnika ovog područja. Fokus u pogledu održivosti ove lokalne zajednice, prema mišljenu ispitanika_ca, treba da bude na kreiranju, usvajanju i primjeni strategija osposobljavanja i zadržavanja mladih na ovom području, unaprijeđenju sistema javnih, zdravstvenih  i komunalnih usluga građanima_kama, te kreiranju povoljnih uslova za poslovanje i zapošljavanje, kojima bi se poboljšao kvalitet njihovog svakodnevnog života. Uz to, „domaćinsko“ i svrsishodno korištenje svih raspoloživih resursa u pravcu promovisanja trusitičkih potencijala ovog mjesta, dodatno bi doprinijelo idealnoj održivosti ove lokalne zajednice.

Odgovorna proizvodnja i potrošnja

U pogledu odgovorne proizvodnje i potrošnje, ispitanici_ce smatraju da na ovom području još uvijek ne postoji svijest o  važnosti razvijanja ekološke prosvijećenosti građana_ki. Iako ovaj grad nema razvijenu industriju, ova opština ima vrlo dobre potencijale za razvoj poljoprivrede, međutim, ova poljoprivredna
područja se nalaze na izolovanim i udaljenim područjima, gdje električna energija iz mreže nije dostupna ili je preskupa. Uz to, stanovnici koji se bave ovim zanimanjem koriste zastarjele sisteme navodnjavanja zemljišta, te se na taj način neracionalno troše ogromne količine vode. Još uvijek nije uspostavljen efikasan sistem generisanja otpada, odnosno otpad se ne prerađuje i ponovo ne upotrebljavanja, što bi dovelo do njegovog značajnog smanjivanja.

Trenutno je predstavljen projekat unapređenja putne infrastrukture u Višegradu radi povećane posjete od strane turista, ali i za svrhe korištenja od strane građana, te se za projekat čeka na odobrenje. Cilj projekta jeste povećanje bezbijednosti uz pomoć izgradnje mosta i popravljanje pješačkih tokova kako bi sama putna infrastruktura bila efikasnija. Također je u fazi sprovedbe i projekat „Unapređenje upravljanja čvrstim otpadom u ruralnim sredinama“ gdje su nabavljeni tzv. Auto-smećar traktori koji predstavlja efikasniji sistem odvoza selektovanog smeća i kojeg sprovodi JP Komunalac Višegrad. Ovim projektom se ustvari štedi na vremenu i manjem broju odvoza kontejnera iz udaljenih područja što doprinosi efikasnijem sistemu upravljanja otpadom.

Očuvanje klime

Klimatske promjene evidentne su i u Višegradu gdje se gubi razlika između četiri godišnja doba, pa je tako iz godine u godinu primjetna neravnomjerna količina padavina i suša koje se najviše odražavaju na kvalitet poljoprivredne proizvodnje na ovom području. Uz to, ispitanici_ce navode da klimatske promjene utiču i na isparavanje 3 vještačka jezera koja okružuju Višegrad. Navodi se da ovo u pogledu opšteg zdravlja stanovnici ovog područja vrlo teško podnose, te da bi bilo neophodno provesti analizu broja oboljelih od svih bronhijalnih, asmatičnih i drugih plućnih bolesti kojih je u Višegradu svakim danom sve više i više zbog ogromne vlažnosti. Isparavanje tri vještačka jezera velike površine čini da u Višegradu u nekim jesenjim danima, a to je od polovine septembra pa sve do aprila, sunce ne može da se vidi do 13č popodne, a krovovi brojnih kuća i zgrada potpuno su crni od ogromne količine vlage. Ovim problemom nadležne institucije još uvijek se ne bave.

Očuvanje vodnog svijeta

Rijeke na ovom području nisu dovoljno zaštićene ni čiste. Naime, s obzirom na nerazvijenost industrije, Drina nema direktna hemijska zagađenja, ali hemijsko zagađenje dolazi iz fabrika u Goraždu, ispustom črvstog plutajućeg otpada. Rijeka Rzav donosi otpad iz Srbije zbog nepostojanja kolektora za kanalizaciju ili problema u njihovom funckionisanju. Samo u martu ove godine, 9.000 kubika otpada, stabala, plastike, frižidera i drugog smeća plivalo je površinom Drine kod Hidroelektrane Višegrad na granici Srbije i Bosne i Hercegovine. Ovo smeće stizalo je od izvora Lima i to je ujedno rijeka od koje dolazi najviše otpada. Veliki problem u ovom slučaju predstavljalo je i pucanje sajle koja je postavljena prije nekoliko godina nedaleko od Višegrada kako bi zaustavila dolazak otpada. Nedaleko od mašinerije Hidroelektrane na Drini, otpad odnedavno čisti i specijalno plovno vozila, kako je navedeno je na sajtu HE na Drini. Plovilo može da sakupi 20 tona otpada dnevno. Problemi na višegradskim jezerima, ipak, nisu uzrokovani samo radom hidroelektrane nego je otpad došao rijekom Lim, iz gradova Bijelo Polje, Prijepolje i Priboj, pa se ovo smatra regionalnim problemom u čije se rješavanje moraju uključiti sve tri strane podjednako. U Višegradu je i početkom septembra ove godine pokrenuta ekološka akcija “Od izvora do mora”, u kojoj učesnici čiste obale Drine i Rzava, te izletište Bikavac. Cilj ovog projekta, koji je podržala opština Višegrad, a pokrenula kompanija “Koka-Kola” jeste da podstiče i promoviše edukaciju i jača svijest građana o značaju odgovornog odlaganja ambalažnog otpada. Veliki priliv plutajućeg otpada evidentno je najveći problem u oblasti zaštite voda na ovom području, ali kako se navodi, bez saradnje sa nadležnim institucijama u Crnoj Gori i Srbiji, ne može biti riješen u skorijem periodu. Prošle godine, nekoliko stotina Višegrađana je protestnom šetnjom pokazalo neslaganje sa odlukom Vlade RS da na rijeci Rzav gradi mini hidroelektranu. Protesni skup pod sloganom „Odbranimo rijeke Višegrada“, organizovala je neformalna grupa građana, sa ciljem zaštite Crnog i Bijelog Rzava od gradnje malih hidroelektrana, koje, prema njihovom mišljenju, prijete da unište prirodni tok ove planinske rijeke, biljni i životinjski svijet u njoj, te, kako su naveli organizatori protesta, trajno promijene biodiverzitet cijelog područja.

 

Očuvanje života na zemlji

Jedna od najvažnijih tema u pogledu očuvanja života na zemlji jeste problem gradske deponije koja se nalazi na svega dva kilometra od centra opštine. U ljetnim mjesecima ona se zapali, te izaziva brojne neprijatne mirise koji negativno utiču na zdravlje stanovnika_ca. Na ovaj problem prije određenog vremena ukazivali su i stanovnici sela Holujaci kod Višegrada, kojima je ograničen prilaz do svojih domova zbog velikih količina smeća. Naime, mašine koje dolaze čistiti smeće uništavaju pristupni put selu, pa su stanovnici prinuđeni koristiti alternativni koji prolazi kroz deponiju. Ističe i kako postoji opasnost od izlivanja jezera u selo, a koje se stvara jer se smeće gura u jedan potok, te se tako zatrpava pa voda izvire iznad njega. Prema važećem zakonu da bi se formirala nova deponija ona mora biti regionalna. To bi značilo da se mora obuhvatiti Goražde, Novo Goražde, Rudo, Čajniče i Foča, međutim u ovom pravcu nema efikasnih dogovora niti postoje naznake da će ih biti.

Mir, pravda i snažne institucije

Ovo područje smatra se apatičnom sredinom, te se ne može reći da postoje otvoreni društveni konflikti, ali ni zadovoljavajući stepen socijalne kohezije. Kao i u ostalim lokalnim zajednicama, ispitanici_ce su naglasili da je najviši stepen korupcije evidentan u oblasti pružanja zdravstvenih usluga i zapošljavanja. U pogledu kriminala, prije dvije godine zabilježen je slučaj policijske akcije “Lotika” prilikom kog su uhapšena lica zbog sumnje da su se bavila nedozvoljenim prometom oružja i eksplozivnih materija, među kojima je bio čak i jedan sveštenik. Tom prilikom pronađeno je i oduzeto oko dva kilograma različitog eksploziva, više komada inicijalnih kapisli, jedna mina rasprskavajućeg usmjerenog djelovanja, više komada municije različitog kalibra i više SIM kartica i mobilnih telefona.
U pogledu korištenja novih tehnologija i diogitalizacije, navedeno je da je određeni dio turističkih usluga digitalizovan, ali da postoji potreba za digitalizacijom ostalih važnijih oblasti kao što je dobijanje građevinskih dozvola ili drugih dozvola vezanih za poslovanje, za koje je trenutno proces probavlljanja iscrpan i spor.

Partnerstvom do ciljeva 

Nivo saradnje između poslovnog i javnog sektora nije na zadovoljavajućem nivou, naročito ako se uzme u obzir neslaganje političkih partija na lokalnom nivou i neusvajanje budžeta dugi niz mjeseci nakon izbora. To, prema mišljenju ispitanika_ca, govori u prilog tome koliko su određeni politički interesi usmjereni na sopstvenu korist bitniji od lokalnog ekonomskog razvoja i dostojanstvenog života građana i građanki. Iako je prije nekoliko godina bilo naznaka da će zaživjeti razvoj tekstilne industrije, te da će se ovi proizvodi iz Višegrada izvoziti u zemlje EU, tačnije Francusku, ovo nije zaživjelo u praksi. Trenutno se samo iz Fabrike čelične užadi izvozi veći dio proizvoda u strane zemlje i to je trenutno jedini vid veze lokalnih aktera sa globalnim tokovima i akterima.