KONJIC

Svijet bez siromaštva     

Penzioneri i Romi su siromaštvom najugroženije populacije u Konjicu. Lokalni Romi ali i oni koji migriraju iz drugih mjesta najčešće prose na ulicama Konjica. Neki koriste prilike poput radova na rekonstrukciji tunela Crnaja, južno od Konjica. Tu prosjače sa obje strane tunela, duž kolona vozila koja čekaju na periodično propuštanje kroz radilište. Neki mlađi Romi su zaposleni posredstvom opštinskih programa ili biroa za zapošljavanje. Međutim stariji Romi ili oni koji nemaju lične dokumente ne mogu ostvariti takvu pomoć. Sagovornici navode da ima i zloupotreba i sistemskog prosjačenja od strane onih koji ne prose jer su siromašni bez opcija nego tako zarađuju jer ne žele raditi. Postoji izražena potreba u lokalnoj zajednici da se na neki način odvoje „profesionalni“ prosjaci od onih kojima je pomoć stvarno potrebna. Romima je naophodno olakšati pristup obrazovanju i socijalnoj zaštiti, koji je otežan zbog objektivnih razloga poput siromaštva, ali i zbog subjektivnih razloga, poput nespremnosti pojedinih Roma da školuju svoju djecu, kao i zbog suočavanja sa diskriminacijom Romske djece u školama i lokalnoj zajednici.   

Vidljivo siromaštvo po mišljenju lokalnih privrednika stvara lošu sliku lokalne zajednice u očima nedomicilnog stanovništva. Taj loša slika „tjera strani kapital“ iz Konjica, bez obzira je li riječ o „svraćanju na ručak“ tokom proputovanja kroz Konjic, dolasku stranih investitora, ili odluci dijaspore da investira u Konjic, jer „novac je plašljiva kategorija“ kažu privrednici.  Uz to, lokalnim privrednicima često stižu zahtjevi za pomoć za hranu ili za liječenje, što opterećuje poslovanje i oduzima vrijeme i skreće fokus sa poslovnih obaveza.

Pojedini sagovornici hvale rad Centra za socijalni rad na smanjenju siromaštva te njihov entuzijazam i spremnost da budu dostupni svojim štićenicima i van radnog vremena. Nespretna zakonska rješenja viših nivoa vlasti su nekim kategorijama siromašnih onemogućila da traže sredstva Centra za socijalni rad jer, na primjer, imaju neki komad zemlje u svom vlasništvu. Tim ljudima bi trebalo pomoći na druge načine, naročito onima koji nešto uzgajaju ili su uzgajali na toj zemlji ali nisu uspjeli prodati svoje proizvode i ostvariti dohodak dovoljan za život.  Merhamet je takođe aktivan u Konjicu i pomaže siromaštvom  ugrožene kategorije. Međutim, penzije koje su male mogu se povećati samo sistemskim pristupom svih nivoa vlasti, odnosno smanjenjem doprinosa sa 74% na 48% i istovremenim povećanjem zaposlenosti. Privrednici koji to zagovaraju su svjesni da to nije u rukama lokalne vlasti već svih nivoa.

Svijet bez gladi     

Gladni ljudi u Konjicu uglavnom pripadaju navedenim kategorijama stanovnika dakle penzioneri i Romi. Javna kuhinja ne postoji u Konjicu a sagovornici ističu da je itekako potrebna.   Pojedini penzioneri su zbog niskih penzija, koje iznose od 300 do 500 KM mjesečno, prisiljeni hranu tražiti u kontejnerima za otpatke ili birati između kupovine hrane i lijekova koji su im neophodni. Naime, mnogi su lijekovi preskupi s obzirom da ih zdravstveno osigurnje ne pokriva. Penzionisana učiteljica, na primjer, izađe u kasnim noćnim ili ranim jutarnjim satima, jer osjeća stid što je prisiljena hranu tražiti u kontejneru. Istovremeno je uskraćena za pristup kvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti, iako je čitav život izdvajala za zdravstveno osiguranje. Lokalni privrednici ističu da pomažu takvim osobama kad god mogu ali da su svjesni da je to samo privremena pomoć jer je ta vrsta siromaštva sistemski uzrokovana te da ju je moguće jedino sistemski i riješavati.   

Zdravlje i blagostanje    

Zdravstvo u Konjicu karakterišu: višak zaposlenih, višemilionski dugovi, nedostatak osnovnih medicinskih materijala poput zavoja i konca za šivanje povreda. Sagovornici ističu da su nezadovoljni zdravstvom jer smatraju da je kvalitet usluga daleko niži od nivoa koji zaslužuju s obzirom na iznose doprinosa koje izdvajaju za zdravstvo.  Reorganizacijom je zdravstveni sektor u Konjicu podijeljen na Dom zdravlja i Bolnicu Konjic. Dom zdravlja pruža primarnu zdravstvenu zaštitu i pod nadležnošću je Opštine Konjic, dok je bolnica pod nadležnošću Hercegovačko-neretvanskog kantona.  Sagovornici ističu da danas u zdravstvu u Konjicu radi više od 350 ljudi na manje od 30 000 stanovnika. To je 12 zdravstvenih radnika na 1 000 stanovnika odnosno tri puta više nego u Austriji, Švajcarskoj i švedskoj. U tim zemljama, prema podacima Svjetske banke, radi između 4 i 5 medicinskih radnika na 1 000 stanovnika. Prije rata je Konjic imao oko 46 000 stanovnika a upola manje zaposlenih u zdravstvu, ali je zdravstvena zaštita bila mnogo bolja, ističu sagovornici. Dodaju da u zdravstvu nedostaje svega pa čak i osnovnih materijala te da, kada idu doktoru, ne nose jedino još gorivo za vozila hitne pomoći.  Dom zdravlja Konjic je 2020. poslovnu godinu okončao sa ukupnim dugom u od 11 miliona KM. Duguje penzionom fondu,  dobavljačima, svojim zaposlenicima. Općinsko vijeće je usvojilo taj izvještaj skoro bez diskusije o tome kako se došlo u takvu situaciju, ko je odgovoran i kako da se to stanje prevaziđe, ističu sagovornici, i dodaju kako lokalna vlast demonstrira frapantnu nezainteresiranost da rješava probleme u zdravstvu kao jednom od ključnih sektora nužnih za dobar kvalitet života stanovnika Konjica. Finansijska dugovanja Bolnice Konjic su još veća.  Finansijsko poslovanje zdravstvenog sektora je nužno vratiti na održive noge, kako bi bili zadovoljni i zdravstveni radnici i građani kao korisnici usluga, odnosno kako bi bilo novca i za plate zaposlenih i za zdravstvenu zaštitu građana.  

Konjic je dominantno ruralna opština a znatan dio ruralnog stanovništva uopšte nije zdravstveno osiguran. Mnogi se od rata uglavnom bave ekstenzivnom zemljoradnjom ili stočarstvom i(ili) rade u sivoj ekonomiji, odnosno bez zdravstvenog i penzionog osiguranja. Prijedlozi sagovornika za rješavanje tog problema su išli u pravcu da lokalna vlast ponudi zdravstveno osiguranje svim stanovnicima koji imaju poljoprivrednu proizvodnju koja im omogućava lični dohodak dovoljan za samoodrživost. Tako bi lokalna zajednica pomogla stanovnicima ruralnih krajeva da ostvare zdravstvene usluge koje su im trenutno nedostupne, a ujedno bi ih potakli da se okrenu zemljoradnji.  

Kvalitetno obrazovanje  

U Konjicu je izražen nedostatak kadrova mnogih profila, prvenstveno u dominantnom metalnom sektoru, poput galvanizera, varilaca, CNC operatera. Nedostaje i kvalifikovanih kadrova građevinskih zanata kao što su vodoinstalater, električar, zidar, tesar. To je dijelom uzrokovano regionalnim trendom migracije takvih kadrova u razvijene zemlje zapadne Evrope, dijelom neusklađenošću domaćeg obrazovnog sistema sa potrebama realnog sektora, a dijelom nedovoljnom zainteresiranošću mladih da se školuju za te zanate.  Formalno obrazovanje u Konjicu uopšte ne proizvodi brojna zanimanja koja su neophodna realnom sektoru u metalnoj, drvnoj ili građevinskoj industriji. Prije četiri godine je Opština Konjic počela davati tehničku i finansijsku ponoć preduzećima metalne, drvne i građevinske industrije za prekvalifikaciju radnika. Do sada je kroz program prekvalifikovano oko 300 osoba, što je u maloj mjeri popravilo stanje jer je firmama omogućilo da dobiju odgovarajuću radnu snagu za svega 6 mjeseci. Međutim to nisu zvanični certifikati koje radnici mogu iskoristiti u drugim firmama ili u inostranstvu. Pokušaji da se u formalnom obrazovanju uvedu smjerovi za zanimanja koje nudi tržište suočio se sa izazovom nedovoljne zainteresiranosti mladih za takve zanate.  Uz to, trenutno raste trend odlaska i visokoobrazovanih kadrova pa i to postaje značajan problem na tržištu rada.   

Istovremeno, privrednici kažu da je kvalitet kadrova koji izađu iz domaćih škola na jako niskom nivou, vjerovatno djelom i zbog toga što je i kvalitet obrazovnog kadra nizak. Tridesetogodišnja negativna selekcija je dovela do toga da kvalitetni kadrovi nisu mogli očekivati poslove u javnom sektoru, uključujući tu i obrazovne institucije, jer su ih zauzeli podobni kadrovi, nerijetko sa kupljenim diplomama. Sagovornici ističu da takvi profesori nisu sposobni da proizvedu kvalitetan kadar niti da usklade produkciju kadrova sa potrebama tržišta.

Rodna ravnopravnost    

Sagovornici ističu da vijećnici u Konjicu uopšte nisu edukovani za donošenje budžeta, pa samim tim nemaju predstavu o tome šta znači rodno osjetljivo budžetiranje, niti kako izgleda rodno odgovoran budžet. Iz Budžeta Konjica se, na primjer, ne može vidjeti koliko je od pola miliona KM planiranih za sport namijenjeno za ženske sportske klubove. Takav budžet je „zaključan“ jer onemogućava organizacijama civilnog društva da konkurišu sa projektom otvaranja centra za žene u Konjicu. Naime, moguće je konkurisati samo za projekte podrške obrazovanju, kulturi, sportu, i mladima, ali ne i ženama.  Stoga ne iznenađuje da su među brojnim organizacijama civilnog društva u Konjicu samo dvije koje se bave prvenstveno pitanjima žena. Zbog ovoga se može reći da nedostatak lokalnog ekonomskog razvoja u Konjicu više pogađa žene.   U aprilu 2021. godine su u Konjicu bile evidentirane 3 832 nezaposlene osobe od čega je bilo 54,2 posto žena.
Kada su u pitanju ekonomija brige i neformalna ekonomija, neznatno više tereta nose žene ali ni muškarci nisu u mnogo boljem položaju, naročito u dominantno ruralnoj Opštini kao što je Konjic. Jedna od ugroženih a nedovoljno prepoznatih kategorija u Konjicu su žene kojima je rat prekinuo školovanje a koje su nakon rata zasnivale porodice i odgajale djecu. Sada su djeca odrasla a te žene su ostale bez zaposlenja, bez obrazovanja. U godinama su kad bi možda mogle dati nešto lokalnoj zajednici ali ne znaju šta da daju jer su „izgubljena generacija“.  Neke od njih su angažovane kroz Udruženje žena Nera gdje dobivaju pomoć da se ekonomski osnaže kroz proizvodnju i prodaju poljoprivrednih proizvoda i rukotvorina. 
Prijedlog ide u pravcu otvaranja centra za žene odnosno sigurnog i motivirajućeg prostora u kojem će žene, a naročito žene iz ugroženih kategorija moći „makar samo da sjede i da šute ako treba“. Sagovornice kažu da prošli načelnik, koji je vladao Opštinom Konjic 20 godina, nije uopšte imao senzibilitet prema nevladinom sektoru a naročito prema ženskim udruženjima i da se nadaju da će novi načelnik više ulagati u ljudske resurse a manje u podzide, asfalt i infrastrukturu. Naročito su u teškoj situaciji žene sa invaliditetom, žene starije od 45 godina koje su neobrazovane i nekonkurentne na tržištu rada, kao i žene djece sa posebnim potrebama te samohrane majke. Prijedlozi takođe idu u pravcu edukovanja predstavnika opštinskih vlasti o rodno osjetljivom i odgovornom budžetiranju. Također, opštinske institucije ali i lokalne firme bi trebalo potaknuti da počnu otkupljivati rukotvorine i poljoprivredne proizvode koje žene iz spomenutih ugroženih kategorija već proizvode. Umjesto da svojim gostima poklanjaju rokovnike, upaljače i olovke sa logom Opštine ili firme, mnogo je bolje da na poklon dijele lokalne rukotvorine iza kojih je odlična priča i time pomognu kako lokalnoj zajednici tako i ranjivim kategorijama žena. Majka koja se brine o djetetu sa stopostotnim invaliditetom živi u „modernom ropstvu“ jer ne može nikome povjeriti dijete na čuvanje pa tako ni otići nigdje. Njoj mnogo znači da dopuni kućni budžet radom iz vlastitog doma ili bašte, kažu sagovornice. Ističu da je značajan dio ekonomije utemeljen na neplaćenom, nevodljivom radu koji obavljaju i žene i muškarci, poput odgajanja i obrazovanja djece, kućanskih poslova, popravke vozila, krečenja stana, uzgoja hrane, pripremanja zimnice i ogrijeva, i slično.

Čista voda i sanitarni uslovi     

Opština Konjic zauzima veliku površinu i bogata je pitkom vodom u kojoj dominiraju ruralna naselja. Ona uglavnom imaju riješene lokalne vodovodne ali ne i kanalizacione mreže. Sela uglavnom imaju takozvane „divlje“ odvode otpadnih voda, koje su potencijalni izvori zaraza. Najveći dio ruralnih otpadnih voda, ali i dio otpadnih voda iz urbane zone Konjica, završava direktno i bez prečišćavanja u nadzemnim i podzemnim vodenim tokovima.

Opština od 2013. godine ima prečistač gradskih otpadnih voda koji obuhvata do 10000 stanovnika uže gradske jezgre.  Kao i u ostatku države, ni Konjic nema institucionalni nadzor nad primjenom pesticida, herbicida i umjetnih gnojiva čak ni u blizini vodozaštitnih zona i izvora pitke vode. Veliki dio neprečišćenih otpadnih voda završi u Jablaničkom jezeru, koje je veliki turistički potencijal Konjica.
Prema informacijama ekoloških udruženja, otpadne vode iz industrijskih postrojenja metalne industrije su još uvijek jedan od većih zagađivača vodenih tokova u Konjicu, iako su „na papiru“ one skoro potpuno ispunile svoje obaveze izgradnje postrojenja za prečišćavanje. Međutim, sagovornici ističu da, zbog visoke cijene održavanja tih postrojenja za tretman velikih količina visoko-zagađene otpadne vode, privatne firme često zanemaruju te obaveze. Inspekcije često utvrde zagađenje ali ne i koja firma je tačno zagađivač jer u kompleksu UNIS radi njih 20.    

Pristupačna energija iz čistih izvora

Pokrivenost Opštine Konjic elektro-energetskom mrežom je vrlo dobra te i najudaljenija sela imaju stabilan pristup električnoj energiji, odnosno spojena su na elektroenergetsku mrežu. Budžet Opštine Konjic svake godine od Elektroprivrede BiH ostvari višemilionski priliv po osnovu naknada za izuzeto zemljište koje je potopljeno polovinom pedesetih godina prošlog vijeka za potrebe izgradnje Hidroelektrane Jablanica i proizvodnju električne energije.

Opštinska vlast u saradnji sa Elektroprivredom BiH već niz godina planira izgraditi 37 mini hidro centrala (MHC) na lokalnim rijekama Trešanica, Bijela, Neretvica, Ljuta, Kraljušćica i Baščica, ukupne instalisane snage od 52 MW. Takvi planovi su doveli do otvorenog sukoba građana sa opštinskim vlastima i pokrenula jedne od najmasovnijih i najorganizovanijih protesta stanovnika doline Neretvice ali i drugih lokalnih zajednica u Opštini Konjic. Kažu da bi izgradnjom MHC bio uništen biljni i životnjiski svijet lokalnih rijeka te da se Opština mora preorijentisati na vjetroelektrane i solarne elektrane, koje imaju mnogo manji uticaj na okolinu a daju mnogo više električne energije. MHC ne smatraju obnovljivim izvorima jer imaju razarajući uticaj na riječne ekosisteme. Njihov argument je da jedan vetropark poput onog na platou Podveležje iznad Mostara daje više energije od svih 17 MHC planiranih u slivu rijeke Neretvice. Opštinska vlast, sa druge strane, bez javnog obrazlaganja argumenata, još uvijek ustrajava na izgradnji MHC-a, iako lokalna zajednica ne oskudjeva električnom energijom. Nedostatak električne energije, koji će biti izražen nakon 2050. godine, do kada je BiH planirala zatvoriti sve termoelektrane i rudnike uglja. Stručnjaci upozoravaju da je alternative nužno naći mnogo ranije jer će zbog dotrajalosti, neisplativosti, nestabilnosti, i okolinske štetnosti, termoelektrane morati biti zatvorene mnogo ranije.        

Dostojanstven rad i ekonomski rast  

Prema popisu iz 2013. godine Opština Konjic je imala 26 381 stanovnika. Sagovornici kažu da ih danas vjerovatno ima mnogo manje, s obzirom na izraženi trend odlazaka mladih. Odnedavno odlaze i starije generacija odnosno porodice sa djecom. U aprilu 2021. godine su u Konjicu bile evidentirane 3 832 nezaposlene osobe što je oko 15% ukupne populacije. Sagovornici međutim ističu da Konjic nema problem sa nedostatkom posla već sa nedostatkom kvalitetnih, odgovarajućih kadrova. Na evidenciji nezaposlenih se vode i oni koji ne traže posao jer rade u sivoj i u neformalnoj  ekonomiji dok biro za zapošljavanje koriste kako bi ostvarili zdravstveno osiguranje.

U Konjicu su na raspolaganju dominantno poslovi u metalnoj industriji gdje najveća firma iz namjenske industrije Igman Konjic zapošljava skoro 1 500 osoba. Tu je još dvadesetak firmi metalne industrije koje posluju u industrijskoj zoni i na temeljima nekadašnje UNIS grupacije. Slijedeće značajne privredne grane u Konjicu su drvna i građevinska industrija, dok su poljoprivreda i turizam još uvijek nedovoljno iskorišteni potencijali koji su posljednjih godina zapaženi kao brzorastući i perspektivni sektori. Mladi ljudi, čak i visoko obrazovani, često svoju perspektivu primarno vide u zapošljavanju u Igmanu ili nekoj manjoj firmi metalne industrije. Jedna od brzorastući firmi je Geobiro, koja pruža geodetske usluge u BiH i inostranstvu i ima oko 35 zaposlenih, uglavnom visoko obrazovanih. Privrednici shvataju koliko je dragocjena radna snaga pa stimulativnim platama i beneficijama, kao što je plaćeno porodiljsko odsustvo od godinu dana, nastoje zadržati ljude koji teže otići u Sarajevo, Mostar ili u inostranstvo. Sagovornici ističu da je ulaganje u ljudske kapacitete a ne u infrastrukturu ili poticaje najbolji put ka bržem društveno-ekonomskom razvoju. Nažalost, odnosi opštinske vlasti sa jedne strane i privrednika i javnosti sa druge strane su jako loši. Antagonizam je otvoren i vidljiv, iako su i privrednici i pojedinci iz struktura lokalne vlasti itekako svjesni da lokalna zajednica može prosperirati jedino kroz složno, partnersko djelovanje javnog i privatnog sektora. Pasivnost i nezainteresiranost lokalne vlasti je demonstrirana i kroz ovaj projekat jer je bilo jako teško doći do bilo kakvog relevantnog sagovornika iz opštinske vlasti. Privrednici ističu kratkovidost, neinventivnost, nezainteresiranost, i korumpiranost lokalne vlasti i šačice povlaštenih privrednika kao jednu od glavnih prepreka bržem ekonomskom razvoju. Ističu često da ne traže pomoć opštinske vlasti već bi bili zadovoljni čak i tim da im se opštinska vlast makne sa puta i prestane biti smetnja i kočnica. Navode primjere besmislenih infrastrukturnih projekata u Konjicu osmišljenih samo sa ciljem da se finansijski ojača nekoliko povlaštenih građevinskih firmi. Sa druge strane, rigorozno se nameću fiskalni i parafiskalni nameti koji su obesmišljeni jer privrednici koji ih plaćaju ne dobijaju ništa zauzvrat. Primjer je renta za uređenje građevinskog zemljišta koja košta desetine hiljada KM i koju firma mora platiti opštini ako želi na zemljištu izgraditi stambenu zgradu. Međutim, zauzvrat ne dobije uređeno građevinsko zemljište sa putnom infrastrukturom i komunalnim priključcima, već to mora finansirati sama, iako je upravo to već platila Opštini. Privrednici se žale da opštinska vlast nejednako tretira povlaštene poduzetnike u odnosu na sve ostale što stvara osjećaj nepravde, koči brži društveno-ekonomski razvoj, obeshrabruje mlade od poduzetništva te „tjera mlade iz Konjica“.

Industrija, inovacije, infrastrukture   

Konjic je i prije rata bio poznat po metalnoj, namjenskoj, te šumskoj industriji. Nakon 2010. godine primjetan je oporavak metalnog sektora koji, uz drvnu industriju, danas dominira prerađivačkim sektorom u kojem radi oko 51% zaposlenih Konjičana. U obrazovanju radi 8%, zdravstvu 8%, građevinarstvu 7 %, trgovini 6%, i javnoj upravi 5%. Međutim, poljoprivreda i turizam su u lokalnoj zajednici prepoznati kao značajni ali nedovoljno iskorišteni potencijali. Posljednjih godina ovi sektori bilježe značajan, ali neorganiziran i stihijski rast, koji nije zasnovan na strategiji i djelovanju lokalne vlasti. Sagovornici kažu da se lokalna vlast pojavljuje naknadno kao poreznik, uzurpator ili kao smetnja razvoju tih grana, jer prvenstveno gleda kako da napuni opštinsku kasu, umjesto da bude vizionar i organizator koji teži ka što bržem i održivijem razvoju turizma ili poljoprivrede.

Industrija, naročito prerađivačka poput metalne i drvne, je bila, trenutno je, a vjerovatno će i u budućnosti ostati generator ekonomskog razvoja Konjica. Značajne količine proizvedenih roba su namijenjene izvozu, naročito u namjenskoj industriji. Međutim, primjetno je da lokalna zajednica počinje sve više kritički posmatrati ekonomski razvoj, jer raste svijest o nužnosti održivog razvoja. Naime, metalna industrija je ujedno i jedan od najvećih zagađivača u lokalnoj zajednici. Drvna industrija je na meti kritika zbog nedomaćinskog i neodrživog poslovanja te se javljaju privrednici koji teže racionalnijoj, profitabilnijoj i održivijoj eksploataciji drvne mase. Primjerom pokazuju da je neuporedivo bolje proizvoditi vrhunske proizvode od drveta nego izvoziti poluproizvode ili prodavati balvane.
Pojedine firme metalne i drvne industrije već niz godina zagovaraju izgradnju naprednog tehnološkog parka. Taj park je zamišljen kao škola za obrazovanje visokokvalitetnih kadrova potrebnih ovim industrijama, kao generator inovacija, te kao inkubator za startup firme i mlade poduzetnike. Izgradnji tehnološkog parka moralo bi prethoditi ulaganje u obrazovanje kadrova, koji bi bili okosnica i pokretačka snaga tehnološkog parka. Međutim, bez aktivnog i progresivnog djelovanja opštinske vlasti takvo nešto je moguće isključivo udruživanjem većeg broja lokalnih firmi metalne i drvne industrije. Na taj način će izgradnja tehnološkog parka mnogo duže trajati i biti mnogo teže izvodiva. Iako je u posljednjoj deceniji industrija u Konjicu doživjela ubrzan razvoj, lokalna vlast nije uspjela odgovoriti ni jednostavnijem zadatku kao što je izgradnja nove poslovne zone. Teško je vjerovati da će lokalna vlast biti sposobna i voljna da usmjerava ili ubrzava razvoj i modernizaciju metalne i drvne industrije, potiče poduzetništvo, ili održivije korištenja turističkih i poljoprivrednih potencijala. Mnogo je vjerovatnije da će takvi razvoji biti rezultat inicijativa privatnog sektora, potreba tržišta, te mogućnosti za izgradnju i zadržavanje ljudskih kapaciteta u lokalnoj zajednici.     

Prostorni kapaciteti za razvoj postojećih industrija u Konjicu su prilično popunjeni. Bez ulaganja u obrazovanje kadrova i izgradnje nove poslovne zone, u skladu da svjetskim ekološkim i građevinskim standardima, Konjic teško može privući nove investicije u industriju pa čak ni očekivati nesmetan razvoj postojeće industrijske proizvodnje. Investitorima bi trenutno zanimljivi i iskoristivi mogli biti prvenstveno neiskorišteni potencijali u turizmu i poljoprivredi, naročito organskoj. Turizam je, međutim, globalno opterećen pandemijom COVID-19 koja je pokazala da je ta grana privrede manje otporna na globalne poremećaje od poljoprivrede i nekih drugih privrednih grana. Međutim, možda još veći problem stranim investitorima predstavlja lokalna vlast, koja je više u ulozi prepreke razvoju nego u ulozi poticajnog partnera koji želi privući investicije i ubrzati razvoj. Na primjer, već godinama jedna sarajevska firma pokušava revitalizirati ugašenu fabriku zakovica u Buturović polju i obližnji rudnik pirofilita. Investitor je otkupio prostor i zamislio da jedan dio oronule fabrike pretvori u stanicu za otkup poljoprivrednih proizvoda iz Konjica ali i Nevesinja, Ljubuškog, Fojnice. Drugi dio fabrike je zamišljen kao niz prerađivačkih linija za preradu tih proizvoda, dok je ruda pirofilit prepoznata kao sirovina za proizvodnju organskog đubriva. Investitor se žali da već pet godina ne uspijeva otkloniti niz administrativnih smetnji te da mu opštinska vlast nije dozvolila čak ni pristup opštinskim bazama podataka o poljoprivrednim kapacitetima lokalne zajednice niti opštinskom registru poljoprivrednih proizvođača, kako bi mogao lakše kapacitirati proizvodne linije. 

Integralna strategija razvoja Opštine Konjic za period 2018. – 2027. uglavnom konstatuje postojeće stanje i industrijske kapacitete i ne sadrži nimalo vizije o mogućnostima budućeg razvoja, niti konkretnih ideja ili planova. Navode se tek okvirni planovi za moguće poticaje razvoja malih i srednjih preduzeća (MSP) kroz podršku izvozno orijentisanim preduzećima u oblastima metalne i drvoprerađivačke industrije. Okvirno je navedeno da bi se ova podrška mogla ogledati u organizovanju zajedničkog nastupa na tržištu, saradnji sa inostranim partnerima i općinama te pružanje institucionalne podrške. Takve paušalne konstatacije mogu značiti nešto, ali ne moraju značiti ništa, kako ni domaćim privrednicima tako ni potencijalnim stranim investitorima. Ne postoje konkretni planovi kako potaći privredu da osigura deficitarnu radnu snagu, kako unaprijediti infrastrukturu, niti kako pojednostaviti opštinske procedure.

Lokalna vlast je, prema riječima sagovornika, nezainteresovana da pomogne firmama iz realnog sektora da osiguraju primjetno deficitarnu radnu snagu, kao i da pruži privlačnije uslove života za njihove visokostručne kadrove. Naime osim stimulativne plate i beneficija, koje mogu i trebaju pružiti poslodavci, nužno je građanima obezbijediti dobru zdravstvenu zaštitu, kvalitetno obrazovanje, komunalnu infrastrukturu i usluge, te sportske i kulturne sadržaje, kako bi ljudi željeli doći da žive u Konjicu ili kako bi ostali da žive tu. Trenutno nema naznaka da će opštinska vlast u skorije vrijeme početi da ispunjava svoje osnovne obaveze prema građanima, a naročito ne da će u skorije vrijeme podržati planove realnog sektora, učestvovati u izgradnji tehnološkog parka, koji bi bio snažan generator napretka lokalnih kompanija iz metalne i drvne industrije ali i lokalne zajednice u cjelini. 

Osim izvoznika iz namjenske, metalne i drvne industrije, u Konjicu su prisutne i firme koje izvoze usluge poput firme Geobiro ili pak privlače kapital u Konjic, poput agencija koje nude turističke ture i usluge domaćim i stranim turistima. Prema njihovim riječima opštinska vlast im je potrebna isključivo kao uslužni servis ali je nažalost često više prepreka nego pomoć. Prednosti Konjica se ogledaju u dobroj pozicioniranosti u odnosu na putnu komunikaciju, dugu tradiciju metalne i drvne industrije kao i bogatim prirodnim resursima. Ono što je posebno važno firmama koje izvoze robe i usluge je redovnost finansijskih priliva od poslova u inostranstvu. Ta redovnost i sigurnost naplate im omogućava stabilnost u poslovanju, što nije slučaj sa poslovima koje rade u lokalnoj zajednici. Naplata zna biti spora i neizvjesna čak i kada rade poslove za lokalnu zajednicu ili za institucije viših nivoa vlasti. Neizvjesnost i sporost naplate potraživanja na domaćem tržištu je ozbiljan problem koji nažalost nije prisutan samo u Konjicu. Ali zbog činjenica da su institucije vlasti dio tog problema, privrednici su se odavno prestali nadati da će te institucije postati dio rješenja njihovih problema. Naročito u ambijentu u kojem su javne ustanove i preduzeća među najvećim poreskim dužnicima u lokalnoj zajednici ali i državi. 

Nedostatak kvalitetnog stručnog kadra već je uzrokovao usporavanje industrijskog rasta Konjica kako u metalnom i drvoprerađivačkom tako i u turizmu, ugostiteljstvu, i poljoprivredi. Privremene mjere prekvalifikacije oko 300 radnika, koje je posljednje četiri godine poduzela lokalna zajednica u saradnji sa privrednicima, nisu trajno rješenje problema migracija radne snage, koji nije lokalne već regionalne pa čak i globalne prirode. Perspektive budućeg razvoja nisu nimalo svijetle ukoliko se lokalni privrednici ne udruže i ne krenu bez lokalne zajednice u projekat izgradnje tehnološkog parka, koji bi postao rasadnik kvalifikovanih stručnjaka, ideja i inovacija. Lokalna zajednica se do sada pokazala kao neadekvatan partner pa čak i kao smetnja bržem društveno-ekonomskom napretku Konjica zbog nedostatka vizije, nezainteresiranosti, i nesposobnosti da ispunjava svoje osnovne funkcije.     

Konjic, kao i Bosna i Hercegovina uopšte, ima jaku i mnogobrojnu dijasporu, koja je igrala i još uvijek igra važnu ulogu u ekonomskom oporavku ove lokalne zajednice. Inostrane doznake dijaspore u BiH svake godine iznose oko 2,5 milijardi KM, ili oko 8 posto BDP-a. Iznosi gotovina, koju dijaspora donese u zemlju tokom godišnjih odmora, je takođe značajana finansijska injekcija. Zabilježeni su značajni projekti koje su pokrenuli povratnici. Jedan je primjer Orhana Nikšića, koji je ostavio dobro plaćen posao u Svjetskoj banci i iz Vašingtona se vratio u rodni Konjic kako bi na temeljima porodične tradicije drvorezbarstva pokrenuo brendove Rukotvorine i Zanat, koji su brzo stekli svjetsku slavu. Također je i agencija za promociju turizma “Visit Konjic” podržana kroz program tehničke podrške USAID Projekta “Diaspora Invest”, kao i brojni drugi aranžmani koji su bili oslonjeni na veze sa dijasporom. Ukupno je od aprila 2017. godine kroz projekat Dijaspora invest podržan veći broj investicija dijaspore ukupno vrijednih oko oko 31 milion KM.
Međutim, takvi primjeri se oslanjaju na inicijative i organizaciju velikih međunarodnih organizacija ili entuzijazam i privatnu inicijativu pojedinaca, dok su vlasti na lokalnom i višim nivoima često pasivni saradnici. Neki od sagovornika su skeptični po pitanju obimnijeg ulaganja dijaspore u Konjic, prvenstveno zbog toga što je domaće tržište nestabilno, prepuno loših i nepotpunih zakonskih rješenja. Propisi se uz to često mijenjaju, pa često ni oni koji primjenjuju neki zakon ne mogu da ga povežu u integralnu cjelinu, jer je doživio toliki broj aneksa, izmjena i dopuna. Dijaspora ima dobre veze i jako je dobro upoznata sa tim problemima i to je osnovni razlog zbog kojeg su sagovornici izražavali skepticizam da će dijaspora intenzivnije i obimnije ulagati u Konjic i BiH uopšte.  

Kao i na globalnoj sceni, inovacije u proizvodnji roba i usluga će odigrati ključnu ulogu u razvoju Konjica. Lokalna zajednica bi svakako mogla unaprijediti područje inovacija i motivisati mlade da se otisnu u poduzetničke vode. Sagovornici međutim izražavaju duboki skepticizam da se privatni dio lokalne zajednice može u skorije vrijeme toliko razviti i harmonizirati svoje želje, potrebe, planove i vizije, kako bi prerastao opštinsku administraciju i njene birokatske prepreke. Sa druge strane, opštinska vlast i šačica povlaštenih privrednika se otuđila od građana i zatvorila se u vlastiti mikro-prostor, koji nastoji očuvati od bilo kakvih promjena, pa čak i od razvoja.    U svakom slučaju će taj put bez katarze i budućeg punog angažmana opštinska vlasti biti mnogo sporiji, duži i neizvjesniji.   

Povećanje izdvajana za inovatorstvo mladih i za poticanje startup poduzetništva bi svakako ohrabrilo mlade da energiju usmjere ka poduzetničkim poduhvatima. Bitno je prevazići strah od neuspjeha jer današnje uspješne kompanije su mahom nastale nakon više neuspjelih pokušaja njihovih osnivača. U Integralnoj strategiji razvoja Opštine Konjic za period 2018. – 2027. opštinska vlast oprezno i stidljivo najavljuje da će za tri godine potaći 6 startup projekata sa ukupno 100 000 KM odnosno oko 33 000 KM godišnje, što je simbolično poredeći sa godišnjim budžetom Konjica koji se kreće između 15 i 20 miliona KM. Stoga se i poticaji za startup firme uglavnom realizuju posredstvom međunarodnih organizacija i lokalnih firmi koje prepoznaju vlastiti interes za finansiranje razvoja neke poslovne ideje ili osnivanja kompanije.     

 

           
Realno, Konjic ne raspolaže kvalitetnim kadrovima u IKT sektoru a mlade, koji su se obrazovali u tom smjeru, u pravilu više privlači ostanak u većim centrima gdje su se obrazovali nego povratak u Konjic. Prilike za razvoj IKT biznisa, Konjic može možda tražiti u korištenju prirodnih ljepota opštine i niskih životnih troškova za privlačenje digitalnih nomada kao i dijaspore koja se već bavi takvim poslom u inostranstvu. Koncentracijom većeg broj digitalnih nomada povećala bi se i vjerovatnoća širenja znanja i osnivanja novih firmi iz ICT sektora.

Izgradnja multifunkcionalnog tehnološkog parka za firme iz metalne i drvne industrije, u kojem bi bili zastupljeni proizvodnja, obrazovanje, tehnološka istraživanja, i razvoj inovacija, bio bi zasigurno projekat za čiju realizaciju bi bila nužna pomoć viših nivoa vlasti odnosno kantona, entiteta i države. Sagovornici ističu da je tehnološki park nužan za brži razvoj Konjica, te da bi ujedno zadovoljio potrebe tržišta za kadrovima koji nedostaju.

Sagovornici su vrlo skeptični po pitanju unaprijeđenja kvalitete javnih usluga i ne očekuju neke progresivne inicijative od javne uprave. Ističu da je opštinska vlast nesposobna i nezainteresirana da kvalitetno ispunjava čak svoje osnovne funkcije, uglavnom zbog višedecenijske negativne kadrovske selekcije u javnoj upravi. Organizacije civilnog društva i privrednici iz realnog sektora posmatraju rad javne uprave na dva načina, koja su u principu dvije krajnosti istog spektra. Na jednom kraju spektra su očite frustracije izražene kroz neodgovoreno, retoričko pitanje: „Kako mi (ili bilo ko drugi) da natjeramo ili motivišemo našu opštinsku vlast da dobro radi svoj posao, kad ona to niti želi niti zna raditi?“ Na drugom kraju spektra su oni (uglavnom privrednici) koji kažu da opštinsku vlast treba maksimalno ignorisati i zaobilaziti u svakoj prilici, te se fokusirati na vlastiti interes i napredovanje bazirano isključivo na maksimi „Uzdaj se u se i u svoje kljuse“. Ta vrsta sagovornika navodi da su odavno prestali očekivati bilo koju vrstu inicijative ili podrške od opštinske vlasti. Samim tim smatraju da su uštedili svoje vrijeme, energiju i živce, mireći se sa sporijm tempom razvoja kao činjenicom koju ne mogu mijenjati. Oni mogućnost za brži društveno-ekonomski napredak i inovativne iskorake vide isključivo u saoorganizovanju privrednika na bazi zajedničkog interesa.

Položaj Konjica je izuzetno povoljan jer je smješten na glavnom postojećem i planiranom, putnom i željezničkom koridoru Sarajevo-Mostar-Luka Ploče, koji je važan dio šireg transportnog sistema BiH. Pored osnovnog magistralnog pravca M-17, kroz Općinu Konjic je planiran i prolazak autoceste duž koridora Vc. Uz cestovni, važnu ulogu zauzima i željeznički saobraćaj jer kroz Konjic prolazi nedavno rekonstruisana željeznička pruga, koja omogućava transport roba i putnika na pravcu sjever-jug. Od 1 138 km puteva u Opštini Konjic, 77 % čine lokalni i nekategorisani putevi, koji su u nadležnosti opštinske vlasti. Regionalni putevi u nadležnosti Hercegovačko- neretvanjskog kantona (HNK) čine 19 %, a magistralni putevi koji su pod ingerencijom Federacije BiH čine 3 % ukupne cestovne infrastrukture.  Opština u putnu infrastrukturu investira nešto manje od milion KM godišnje. U planu nema kapitalnih projekata već se uglavnom radi o modernizaciji i asfaltiranju postojećih puteva, izgradnji puteva u ruralnim područjima, redovnom održavanju te izgradnji trotoara u urbanim zonama. Opštinska vlast dobro sarađuje i održava periodično sastanke sa kantonalnim i entitetskim javnim putnim preduzećima.

U urbanom dijelu Konjica postoje dvije poslovne zone, metaloprerađivačka zona UNIS i zona nekadašnje drvne industrije ŠIPAD. Obje su nastale pedesetih godina prošlog vijeka. Zona UNIS se prostire na oko 20 hektara gdje posluje oko 20 kompanija koje popunjavaju cijelu poslovnu zonu i ukupno zapošljavaju oko 2 000 radnika. Zona nekadašnje drvne industrije ŠIPAD je smještena uz magistralni put M-17 Sarajevo-Mostar. U njoj posluje pet kompanija koje zapošljavaju 265 radnika. Iskorišteno je oko 80% ove zone, koja se prostire na 20 hektara, a postoji i mogućnost njenog proširenja. Opštinske vlasti u svojim planovima imaju i izradu regulacionog plana za poslovnu zonu Buturović polje ali bez konkretnih akcionih planova. Integralnom strategijom razvoja Opštine Konjic za period 2018. – 2027. definisano je 47 projekata i mjera nužnih za brži ekonomski razvoji. Među njima su, između ostalog: uvođenje ONE STOP SHOP servisa za pokretanje biznisa, jačanje kapaciteta Lokalne razvojne agencije ''PRVI KORAK'', unaprijeđenje postojećih i izgradnja novih poslovnih zona, izrada studija o mogućnostima proizvodnje energije iz obnovljvih izvora. Međutim, plan više djeluje kao lista želja pošto nisu dostupni precizniji akcioni planovi niti konkretne informacije o potencijalnim izvorima finansiranja.

Očuvanje vodnog svijeta

Tri su prioritetna komunalna problema koja zahtjevaju rješavanje, odnosno ulaganje značajnih sredstava iz budžeta lokalne zajednice ali i viših nivoa vlasti. Prvi je unaprjeđenje upravljanja otpadom. Drugi je proširenje kanalizacione mreže a treći je rješavanje problema industrijskih otpadnih voda iz nekadašnjeg industrijskog kompleksa UNIS, koji koristi veći broj firmi iz metalnog sektora. One su ujedno jedan od najvećih zagađivača vodenih tokova. Konjic se proteklih godina kreditno zadužio kod Evropske investicione banke (EIB) i počeo rješavati probleme upravljanja otpadom i tretman otpadnih komunalnih voda. Naredne faze tih projekata su navedene u strateškim i razvojnim planovima Konjica. Upravljanje otpadom je okvirno regulisano dokumentima na višim nivoima vlasti, među kojima su: Zakon o upravljanju otpadom FBiH, Strategija upravljanja otpadom FBIH, Planom upravljanja otpadom FBIH i slično, sa kojim su lokalne vlasti dužne uskladiti svije strategije, planove i djelovanje. Međutim, neki inicijalni planovi su kasnije morali biti mijenjani. Naime, neka od rješenja, ranije predviđena u navedenim dokumentima, su se pokazala kao neizvodiva i naknadno su odbačena. Među njima je i ideja odvoženje otpada iz Konjica u Regionalni centar za upravljanje otpadom, čija je izgradnja bila planirana u Mostaru. 

Oko 75% stanovnika urbanog dijela Konjica je priključeno na kanalizacijski sistem dok su ostali stanovnici opštine otpade vode riješili izgradnjom septičkih jama, koje su samo u rijetkim slučajevima propisno izvedene i uglavnom su „propusne“. Veća naselja poput Čelebića, Lisičića, Buturović polja, Glavatičeva i Boračkog jezera, koje nemaju izgrađen kanalizacijski sistem, svojim otpadnim vodama ugrožavaju Neretvu, Jablaničko i Boračko jezero. Prečistač otpadnih voda je izgrađen u Konjicu ali će u narednim fazama biti nužno pocećati pokrivenost naselja kanalizacionom mrežom i tretirati veće količine otpadnih voda prije njihovog ispuštanja u vodotoke. Tako je predviđena izgradnja kanalizacijskih sistema u naseljima Bijela, Ovčari, Puhala i Donje Polje dok je u sklopu novih i postojećih kanalizacijskih sistema planirana izgradnja uređaja za pročišćavanje otpadnih voda iz naselja Drecelj, Bijela, Glavičine, Puhala, Donje Polje, Ovčari, Donje Selo i Boračko jezero.

Pitanje prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda iz industrijske zone (Unisov kompleks) nije riješeno iako su napravljeni određeni pomaci. Iz tih razloga, otpadne vode industrije se ulijevalu direktno u površinske ili podzemne vodotoke. Sagovornici navode kako će ovaj problem morati biti riješen što hitnije jer su česti  ekološki incidenti i direktna ispuštanja veće količine zauljenih voda iz postrojenja direktno u Neretvu što ima katastrofalan uticaj na biljni i životinjski svijet.

Očuvanje života na zemlji

Zemlja u Opštini Konjic je najviše zagađena brojnim divljim deponijama u ruralnim dijelovima, industrijskim otpadnim vodama, te nekontrolisanom upotrebom pesticida i vještačkih đubriva. Više manje svako selo i zaselak imaju takve divlje deponije, dok čak ni neka veća naselja nisu obuhvaćena organizovanim sistemom prikupljanja otpada zbog udaljenosti. Organski otpad od hrane i iz vrtova čini čak 43% prikupljeng otpada, što značajno opterećuje deponiju i skraćuje joj vijek trajanja. Stoga je nejasno zašto ni građani ni opštinska vlast još uvijek ne kompostiraju organski otpad. To bi imalo višestruku korist za zajednicu i za okolinu. U konjicu nema organizovanog, održivog ni kontrolisanog zbrinjavanja opasnog, životinjskog, građevinskog ni medicinskog otpada. Uz to, industrijske otpadne vode iz metalne industrije ne zagađuju samo vodotoke već u određenoj mjeri i zemljište.  
Uprkos svemu navedenom, zemljište u Konjicu možemo smatrati relativno čistim s obzirom da je Konjic četvrta najveća opština u BiH (nakon Banjaluke, Istočnog Sarajeva i Mostara) a istovremeno je rijetko naseljena sa oko 22 stanovnika po km2 (u poređenju sa opštinama koje imaju stotine pa i hiljade stanovnika po km2.). Unutar sistema za upravljanje otpadom postoji određen stepen odvajanja i reciklaže ali kompletan sistem je nužno do kraja razviti i unaprijediti te pokriti što veći broj stanovnika mrežom organizovanog prikupljanja.  

Sagovornici iz ekoloških udruženja navode i niz loših rješenja lokalne vlasti vezanih za izgradnju centra za upravljanje otpadom na bivšoj deponiji Repovački potok, koja je nestabilna, nesanirana i na kojoj nerijetko izbije požar.   U nastavku projekta unaprijeđenja upravljanja otpadom je između ostalog planirana i: sanacija postojeće deponije, izgradnja sistema za prihvat procjednih voda, izgradnja sistema odvodnje površinskih (obodnih) voda, izgradnja sistema za otplinjavanje odlagališta, izgradnja kompostane i spalionice animalnog otpada, ozelenjivanje i rekultivacija površina postojeće deponije.

Smanjenje nejednakosti

Politički život u Konjicu karakteriše neprekinuta 25-godišnja vladavina Stranke demokratske akcije (SDA). To je, prema riječima sagovornika, dovelo do nešto intenzivnijeg društvenog raslojavanja po ekonomskoj i političkoj osnovi. Sa jedne strane je malobrojna povlaštena skupina onih koji su dio vladajuće strukture ili nekolicine njima povlaštenih firmi, koje najčešće dobivaju unosne javne poslove. Na drugoj strani je veći broj onih čiji je životni standard mnogo niži i koji su frustrirani takvim stanjem pa odlaze iz Konjica, što iz ekonomskih razloga a što zbog frustracije takvim društvenim stanjem. Sagovornici kažu da primjećuju da trend nestajanja srednje klase i intenzivnijeg društvenog raslojavanja raste posljednjih godina. Razlog vide u globalnim trendovima ali i u specifičnom, jednopartijskom političkom ozračju u lokalnoj zajednici.    

Održivi gradovi i zajednice      

Sagovornici ističu da bi održivost razvoja lokalne zajednice trebala biti važnija od brzine ekonomskog razvoja. Metalna industrija je u ekspanziji posljednjih godina, ali to istovremeno donosi i povećano zagađenje vodenih tokova i pogubno djeluje na javno zdravlje i okoline. Stoga smatraju da je nužno što hitnije natjerati firme iz metalnog sektora da tretiraju svoje otpadne vode prije ispuštanja u vodene tokove, u skladu sa već postojećim zakonima. Nužno je također edukovati lokalnu zajednicu i podići svijest o važnosti i prednostima odgovorne potrošnje, reciklaže i održivog upravljanja otpadom. Za uspostavljanje takvog sistema upravljanja otpadom nužna je sinergija i tijesna saradnja građana i lokalne vlasti. Uz to, neophodno bi bilo poljoprivredu razvijati na principima održivosti i bez upotrebe pesticida, herbicida i vještačkih đubriva, ili barem njihovu upotrebu strogo kontrolisati. Za potpunu zaštitu javnog zdravlja i prirodnih ljepota kojima Konjic obiluje, nužno bi bilo u potpunosti zaustaviti ispuštanje otpadnih voda iz stambenih i poslovnih objekata u rijeke i jezero. Ispunjavanjem tih preduslova, ništa ne bi stajalo na putu da oko 26 000 stanovnika prosperira u opštini Konjic koja je velika površinom i vrlo bogata prirodnim resursima. Sagovornici ističu da veliku prepreku predstavlja nedostatak saradnje i sinergije između građana i lokalne vlasti, koja se možda najvidljivije očituje kroz sukobe oko planirane izgradnje 37 MHC. Nevladin i dio privatnog sektora se zalažu za očuvanje okoline i razvoj na principu održivosti. Sa druge strane, opštinska vlast demonstrira nezainteresiranost za stavove građana a vrijednost ideja i projekata mjeri zadovoljenjem pojedinačnih ili stranačkih a ne kolektivnih interesa. 

Odgovorna proizvodnja i potrošnja   

U Konjicu, kao u Mostaru, postoji veliki broj apliciranih i implementiranih projekata koji se tiču eko-efikasnosti (općenito u HNK), pa tako imamo od 2015. kroz projekat „Zeleni ekonomski razvoj“ kojeg implementira UNDP uz zajedničko sufinansiranje Vlade HNK, Vlade Švedske, Fonda za zaštitu okoliša FBiH Općine Konjic obnovljene JI OŠ „Čelebići“ i Vrtić u Konjicu „Zulejha Begeta“. Obnova je sprovedena sa idejom ostvarenja energetske tj. infrastrukturne efikasnosti. Potom, kroz kreditna zaduženja HNŽ/K kod Svjetske banke obnovu Srednje škole, te JU Centar za kulturu Narodni univerzitet. Te finansijska sredstva Vlade HNŽ obnova I i II OŠ Konjic. Da se radi i na edukaciji mladih o energetskoj efikasnosti govori realizacija Edukacije medija o energetskoj efikasnosti u Konjicu u skllopu projekta „Bosnia energy efficiency Project“. Općina Konjic ima kreiran „Akcioni plan održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjenama (SECAP) Općine Konjic za period do 2030. godine“. U navedenom je predložen set mjera za smanjenje emisija CO2 i urađena je podrobna analiza potencijala u oblasti koji stoji neiskorišten. U Konjicu u okviru projekta Misli o prirodi djeluje Eko HUB Mostar (područje djelovanje: Mostar, Jablanica, Konjic i Trebinje) za koju je odgovorna organizacija Nešto više. U sklopu Eko HUB Mostar cilj djelovanje je očuvanje i regeneracija životne sredine Hercegovine te se u sklopu ovog projekta realiziraju različite edukativne aktivnosti u vezi sa energetskom i eko efikasnošću. Privatna preduzeća registrirana na prostoru općine Konjic ne prepoznaju zelene inicijative, niti koncept energetske efikasnosti kao ni koncept čiste proizvodnje. JKP Standard Konjic osim odvoza smeća vrši i sortiranje i reciklažu istog, no nije poznato kako se dalje reciklirani materijal upotrebljava. Općina je usvojila još 2015. godine Lokalni ekološki akcioni plan 2015 – 2020, ali ne postoji izvještaj o sprovedbi istog. Općina u procesu javnih nabavki ne prepoznaje koncept održivosti.

Evidentna je potreba obrazovanja javnog i privatnog sektora, ali i  građana o odgovornoj i održivoj proizvodnji i potrošnji, koje su  nužne za održivost razvoja svake lokalne zajednice. Tome svjedoče sagovornici kroz primjere kao što su stanovnici sela koji su skoro uništili sami sebe formiranjem divlje deponije na obronku iznad vlastitih kuća. Osim što su ugrozili svoj seoski vodovod i tlo procjednim vodama, došlo je i do požara koji je izazvao odron zapaljene mase na selo i tragedija je izbjegnuta zahvaljujući sreći i brzoj reakciji. Drugi primjer su stanovnici ruralnih krajeva koje komunalno preduzeće obilazi jednom sedmično da pokupe otpad iz domaćinstava. Tu se prema svjedočenju sagovornika nađu i vreće proklijalog krompira i drugog organskog otpada koji svako domaćinstvo može iskoristiti za pravljenje komposta. Da je edukacija nužna i zaposlenicima u javnom sektoru očito je iz odluke lokalne vlasti da pravi 37 MHC i time ozbiljno ugrozi ili čak uništi čitave riječne ekosisteme zbog  proizvodnje zanemarivo male količine električne energije, kojom lokalna zajednica uopšte ne oskudjeva. Realizacijom tog plana bi profitirala tek šačica investitora a štete za lokalnu zajednicu i okolinu bi bile ogromne. Edukacija bi dobro došla i poslovnom sektoru, naročito metalnoj industriji, koji teško zagađene i zauljene vode i muljeve ispušta direktno u vodotokove. To se radi naočigled i uz toleranciju lokalnih vlasti, te tako ova dva sektora favorizuju ekonomski razvoj nauštrb javnog zdravlja, okoliša i održivog razvoja lokalne zajednice. U ovim firmama radi oko 2 000 zaposlenih ali odgovorna proizvodnja i potrošnja ne moraju nužno biti u sukobu sa ekonomskim razvojem i stvaranjem radnih mjesta. Međutim, edukacija svih relevantnih društvenih grupa je nužna za stvaranje zdravijeg i održivijeg temelja za budući razvoj Konjica.  

Očuvanje klime    

Klima u Konjicu je sve nestabilnija. Posljednjih godina Konjic bilježi sve duže sušne periode koji negativno utiču na poljoprivredu i na druge aktivnosti. Suša je u ljeto 2021. trajala duže od 2 mjeseca. Poljoprivrednici imaju velikih problema da izađu s tim na kraj. S druge strane, imamo dane kada se u nekoliko sati slije količina kiše koja je nekad padala 7 do 8 dana pa se izliju vode iz svojih korita. Građanima Konjica je prilično jasno da je to od zbog klimatskih promjena.

U julu 2020. godine je gradska vlast uz pomoć međunarodnih organizacija uradila Akcioni plan održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjenama (SECAP) Općine Konjic za period do 2030. godine. U tom dokumentu su detaljno opisana znatno ekstremnija kolebanja temperatura kao i smjenjivanja perioda izrazite suše i neuobičajeno obilnih padavina u 2019. godini u odnosu na tridesetogodišnji period između 1961. i 1990. godine.   Prijedlozi sagovornika su u skladu sa zaključcima iz dokumenta SECAP. Ograničiti emisije iz stambenog, saobraćajnog, komunalnog i energetskog sektora; eliminisati ili strogo kontrolisati upotrebu posticida, herbicida i organskih đubriva te se vratiti u što većem obimu na organsku proizvodnju; unaprijediti upravljanje otpadom i reciklažu; maksimalno razviti kanalizacione mreže i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda zaštititi vodene tokove; natjerati firme iz metalne industrije da u skladu sa zakonom tretiraju otpadne vode prije ispuštanja u vodotokove. Rijeke i jezera su jako opterećeni otpadnim vodama iz domaćinstava i industrije. Iako nema preciznih istraživanja, sagovornici navode da  je i nekontrolisana upotreba pesticida, herbicida i vještačkih đubriva također kontaminirala vodu i zemljište. Zakonska zaštita od otpadnih voda iz industrijskih postrojenja postoji na papiru ali nadležni često zatvaraju jedno oko na česte ekološke incidente.  Slabe institucije naizgled nisu ni sposobne ni voljne zaštititi vodu koja je jedan od ključnih resursa Konjica, niti planirati održivi razvoj. Institucije najčešće godinama, pa i decenijama kaskaju za razvojem, izgradnjom stambenih i poslovnih objekata, nesposobne da uspješno obavljaju ni osnovne komunalne funkcije poput upravljanja otpadom ili održivim urbanističkim planiranjem.        

Mir, pravda i snažne institucije

Sagovornici ističu da mladi i sposobni kadrovi često odlaze iz Konjica ne toliko zbog nedostatka posla koliko zbog korupcije, nepravde, privrednog kriminala i pravne nesigurnosti. Osjećaj javnosti je da povlaštena manjina, koju čine opštinske vlasti i nekolicina povlaštenih privrednika, može gotovo sve što poželi dok ostatak građana ponekad ne može ostvariti ni ona prava koja mu zakonski pripadaju. Građevinci navode da se javni građevinski radovi ponekad kreiraju po mjeri određenih građevinskih preduzeća. Navode primjer izgradnje velikog, modernog mosta u naselju gdje živi tek nekoliko stanovnika, kako bi povlaštena građevinska firma dobila unosan posao. I dok taj sloj živi visoko iznad prosjeka, na drugoj strani je siromaštvo u porastu. Percepcija sagovornika je da je uporedo sa rastom broja siromašnih u porastu i sitni kriminal. Intenzivirana je posljednjih godina migracija sa sela u urbani dio Konjica. Zemljoradničke porodice, koje nisu uspjele plasirati svoje proizvode i osigurati egzistenciju od poljoprivrede, dolaze u grad sa nadom da će osigurati bolju egzistenciju, ali to često nije slučaj. Stoga su ljudi primorani „kopati po kontejnerima ili ukrasti“.   

Konjic se, kao i ostatak BiH, suočava sa problemima koje mora prevazići kako bi postigao brži razvoj IT industrije. To su prije svega nedostatak kvalifikovanog kadra, nedovoljno razvijena infrastruktura i nedostatak razvojnih poticaja. Određen vid neformalnih i poluformalnih vidova obrazovanja je povremeno prisutan u Konjicu, poput kurseva programiranja koji u edukacijskom centru Face to Face organizuje Bit Alijansa, udruženje više od 40 IT kompanija iz BiH. Međutim, za brži razvoj IT sektora nužno bi bilo takve i slične obuke organizovati  kontinuirano te stimulisati razvoj IT sektora koji je, iako nedovoljno razvijen, jedan od najbrže rastućih sektora. Uz to, on ima i svoje komparativne prednosti kao što su zanemarivo mali karbonski otisak i izvozno orijentisano poslovanje bez značajnih uvoznih potreba.

Partnerstvom do ciljeva 

Nivo saradnje između poslovnog i javnog sektora uopšte, a naročito kada je u pitanju lokalni razvoj, je na jako lošem nivou. Očit je antagonizam privrednika koji u opštinskoj vlasti vide prepreku bržem razvoju i neprijatelja a ne partnera i servis koji plaćaju kako bi im bio na usluzi, vodio komunalne poslove i brinuo o javnom interesu. Opštinskoj vlasti zamjeraju netransparentnost u radu, korupciju, nesposobnost, nezainteresiranost, zatvorenost za dijalog i nedostatak sluha za potrebe privrede. Javna uprava je i za vrijeme ovog istraživanja pokazala nespremnost na dijalog i pružanje informacija o svom radu. Bili su potrebni značajni napori i vrijeme kako bi se osiguralo da barem jedan sagovornik iz opštinske vlasti učestvuje u ovom istraživanju, a ni dobijene informacije nisu bile dovoljno precizne ni relevantne.

Lokalna ekonomija je prilično dobro uvezana sa regionalnim i globalnim tokovima. Namjenska industrija proizvodi uglavnom za strana tržišta kao što je slučaj i sa dijelom drvne industrije. Građevinske firme su angažovane kako na poslovima izgradnje autoputa u BiH tako i na poslovima u zemljama regije kao što su Crna Gora, Srbija i Hrvatska.