LAKTAŠI
Svijet bez siromaštva
Prema mišljenju ispitanika_ca i podacima iz Centra za socijalni rad Laktaši, grupe stanovništva koje su najviše pogođene siromaštvom su žrtve nasilja u porodici, osobe sa invaliditetom, starija lica bez porodičnig staranja i punoljetna lica koja su materijalno neobezbjeđena i zbog određenih zdravstvenih problema onesposobljena za rad. Takođe, prema ovim podacima, prisutan je trend porasta djece i osoba ometenih u razvoju i sa različitim vrstama invaliditeta u odnosu na poslednjih pet godina. Naime, 2017. godine ukupno ih je bilo 569, dok je u 2021. godini zabilježen broj od 673 osobe. U domenu socijalne zaštite primijećen je porast samačkih staračkih domaćinstava. Kako se navodi u Strategiji razvoja Opštine Laktaši za period 2014-2024, neophodno je posvetiti pažnju boljoj organizaciji pomoći u kući, te u skladu sa zakonskim uslovima otvoriti Centar za pomoć u kući. To potvrđuju i podaci Centra za socijalni rad, u kojima je novčana nadoknada za pomoć i njegu druge osobe prema podacima iz 2021.godine namijenjena za čak 772 osobe , za razliku od 2017. godine kada je taj broj bio 663. Ispitanici_ce naglašavaju da je primjetan trend i povećanja nasilja u porodici, te da je neophodno raditi na kampanjama za prevenciju i suzbijanje nasilja u porodici, ali i omogućiti efikasan sistem zaštite za žrtve porodičnog nasilja prilikom prijavljivanja nasilja, s obzirom na to da žrtve nasilja koje žive u manjim lokalnim zajednicama u manjoj mjeri prijavljuju nasilje zbog straha od etiketiranja drugih građana_ki, radnog okruženja, ali i sekundarne viktimizacije kroz procedure u nadležnim institucijama. U 2021. godini Centar za socijalni rad je imao 3426 korisnika, što je povećan broj za oko 100 korisnika u prosjeku u odnosu na prethodne godine, te ispitanici_ce smatraju da je u narednom periodu potrebno usmjeriti aktivnosti na jačanje kapaciteta JU ”Centar za socijalni rad” Laktaši, kako potvrđuje i sama Strategija razvoja opštine.
Svijet bez gladi
U opštini Laktaši ne postoji javna kuhinja. Ova opština nalazi se u blizini grada Banja Luka u kojem djeluje pet javnih kuhinja, te ispitanici_ce naglašavaju da postoje određeni podaci da pojedinci koji pripadaju kategoriji jednočlanih domaćinstava u kojima žive osobe starije od 65 godina zbog niskih penzija ili loših finansijskih primanja nisu u mogućnosti sebi obezbjediti neophodne dnevne obroke, a zbog udaljenosti njihovih ruralnih područja nisu u mogućnosti otputovati ni do najbliže javne kuhinje koja se nalazi u Banja Luci, te smatraju da bi lokalna uprava trebalo u saradnji sa Centrom za socijalni rad ili Crvenim krstom kreirati modalitete pomoći ovim licima kako bi dobili svoj dnevni obrok.
Zdravlje i blagostanje
Zbog sve veće potrebe za uslugama Hitne medicinske pomoći, uslugama Centra za bazičnu rehabilitaciju te nedostatka prostora (kreveta) za pacijente u stanju potrebe za palijativnom njegom JZU Dom zdravlja „Dr Mladen Stojanović“ Laktaši planira pokrenuti inicijativu za izgradnju Medicinskog centra koji bi obuhvatio prostor za Hitnu medicinsku službu, Centar za bazičnu rehabilitaciju, te zdravstveni centar za pružanje usluga palijativne njege. Očekivani efekat intervencije bi se zasnivao na povećanju nivoa zdravstvene zaštite, smanjenju problema nedostatka prostora za pacijente u stanju koje iziskuje konstantnu njegu i nadzor.Zbog ograničenih finansijskih sredstava, Dom zdravlja ne može u značajnijem obimu provoditi preventivne preglede, a ti pregledi se odnose na: rano otkrivanje raka dojke (mamografski pregledi), rano otkrivanje raka debelog crijeva (digitorektalni pregled i pregled stolice na okultno krvarenje), rano otkrivanje raka prostate, rano otkrivanje raka grlića materice- ginekološki PAPA testovi, praćenje indeksa težine, razni laboratorijski i drugi specijalistički pregledi. Pojedini ispitanici smatraju da pojedine specijalističke grane kao što su ginekologija i pedagogija nisu obuhvaćene dovoljnim brojem ljekara. Uz to, smatraju da ozbiljan problem u oblasti zdravstva predstavlja političko angažovanje ljekara koji se zbog toga ne mogu adekvatno posvetiti liječenju građana_ki, naročito u toku izbornih godina.
Kvalitetno obrazovanje
Opština Laktaši ima organizovano predškolsko i osnovno vaspitanje i obrazovanje. Izgradnja i stavljanje u funkciju dječijeg vrtića u Aleksandrovcu omogućava uključivanje djece iz ruralnih područja u programe predškolskog vaspitanja i obrazovanja, što utiče povećanje obuhvata djece na području opštine istim. Ispitanici smatraju da je neophodna je izgradnja dječjih vrtića u ruralnim područjima kako bi se povećao broj djece obuhvaćene predškolskim odgojem, a samim tim i zadržalo mlado stanovništvo. Alternativnim programima za djecu predškolske dobi povećao bi se obuhvat djece predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem. Ispitanici smatraju da nema dovoljno prostora na otvorenom koji je namijenjen za igru djece, kao što su npr. igraonice na otvorenom. Negativan prirodni priraštaj i kretanje stanovništva uslovljavaju iz godine u godinu pad broja učenika u osnovnim školama. Na području opštine Laktaši nedostaje srednja škola, što je dugogodišnje neriješeno pitanje. Formirana je radna grupa čije aktivnosti će biti vezane za pribavljanje mišljenja o potrebi i opravdanosti osnivanja srednje škole. Dosadašnja podrška učenicima i studentima provodila se kroz stipendiranje. Ispitanici smatraju da bi iz javnog budžeta trebalo izdvojiti više novca za pomoć i stipendiranje učenika i studenata. Deficitarni kadrovi, prema podacima Zavoda za zapošljavanje, Biro Laktaši su: zavarivač, stolar, tesar, alatničar, metalobrusač, limar, auto limar, mehaničar mašina, alatljika i kotlovskih postrojenja, elektromonter i dr, a u okviru kontigenta lica sa SSS (srednja stručna sprema) su: keramičar, staklarski tehničar, grafički tehničar, konfekcionar i medicinski tehničar, dok se u okviru kontigenta lica sa VŠS (viša stručna sprema), deficit odnosi na: mašinske, inženjere elektrotehnike, građevinske i tekstilne inžinjere, te ekonomiste-komercijaliste, a u okviru kontigenta visokoobrazovanih lica deficitarna kadrovi su: diplomirani inženjeri građevine, prerade drveta, arhitekture, tekstilne tehnologije, mašinstva, i grafike, te profesori informatike, hemije, fizike i matematike. Budući da na području Opštine Laktaši nema srednje škole, osnivanje srednjoškolskog centra se nameće kao društvena potreba i okosnica daljeg urbanog razvoja Laktaša. Opština Laktaši je opredjeljena da razvija djelatnost srednjeg obrazovanja i vaspitanja kao djelatnost od opšteg interesa, i iz tog razloga pokrenuta je inicijativa izrade elaborata opravdanosti osnivanja škole. Takođe, najznačajniji projekti na čijoj realizaciji je u narednom periodu u ovoj oblasti neophodno raditi je, prema mišljenju ispitanika izgradnja fiskulturne sale područne škole u Klašnicama, te proširenje kapaciteta vrtića u Laktašima.
Rodna ravnopravnost
U okviru Gradske uprave Laktaši djeluje 7 odjeljenja, 7 odsjeka i Jedinica za internu reviziju. Žene se nalaze na po 3 načelničke pozicije i u okviru odjeljenja i u okviru odsjeka, te na čelu Jedinice za internu reviziju. Od ukupno 4 osobe angažovane u kabinetu gradonačelnika, 2 pozicije obavljaju žene. U strukturi odbornika_ca u Skupštini, od ukupno 29 odbornika_ca, samo 7 su žene. Pojedini ispitanici_ce naglašavaju da u lokalnoj zajednici još uvijek postoje predrasude i nizak nivo svijesti i predrasude kada je u pitanju učešće žena u političkim procesima i donošenju odluka, što dokazuje i mali broj glasova koje žene dobijaju na izborima za razliku od svojih muških kolega iz stranke. U pogledu rodne strukture nezaposlenih na području opštine Laktaši , bitno je naglasiti da je na evidenciji nazaposlenih više registrovanih žena, nego muškaraca i da se u ukupnom broju nezaposlenih učešće žena (55,15% u 2017. godini), uglavnom povećava kako se nezaposlenost smanjuje (57,21% u 2021. godini), što upućuje na zaključak da se muškarci lakše zapošljavaju i na potrebu da se razvijaju posebni programi i projekti, koji doprinose zapošljavanju žena (žensko preduzetništvo i dr.).
Čista voda i sanitarni uslovi
Snabdijevanje stanovništva vodom za piće obavlja se na dva načina i to organizovano i kontrolisano preko KP ”Budućnost” a.d. Laktaši i ”Vodovod” a.d. Banja Luka i u van urbanim područjima putem seoskih vodovoda, kojima upravljaju i gazduju mjesne zajednice ili građani. Dezinfekcija vode vrši se kontinuirano na svim vodovodnim sistemima. Takođe, redovno se vrši i analiza ispravnosti vode za piće, u skladu sa Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće. Potrošačima koji nisu priključeni na vodovodnu mrežu, a imaju potrebu za punjenjem vlastitih rezervoara, preduzeće KP ”Budućnost” a.d. Laktaši vrši uslugu prevoza pitke vode cisternama. Prema podacima iz SECAP-a Opštine Laktaši, ukupan broj korisnika usluge vodosnabdijevanja iznosi 7.291 priključaka sa ukupno 24.216 korisnika, od toga 6.574 priključaka pripada fizičkim licima, a 717 pravnim licima. Pokrivenost uslugom vodosnabdijevanja iznosi 84%, gdje nepokriveni dio opštine predstavljaju ruralna područja. U proteklom periodu vršena su značajna proširenja vodovodne mreže s obzirom da je u baznoj godini pokrivenost uslugom vodosnabdijevanja iznosila cca 45%. Naplata usluge vodosnabdijevanja se u potpunosti vrši očitanjem s vodomjera, odnosno ne postoji paušalna naplata usluga vodosnabdijevanja na području opštine Laktaši U oblasti kanalizacije postoje dvije cjeline i to odvođenje (kanalisanje) otpadnih voda i tretman i prečišćavanje otpadnih voda. Broj priključaka na kanalizacionu mrežu, kao i procenat naplate usluga, u posljednjih pet godina pokazuje trend povećanja. U cilju smanjenja gubitaka u mreži, smanjenja troškova održavanja, kao i pružanja boljih usluga potrošačima, kako se navodi u Strategiji razvoja neophodno je akcenat staviti na zamjenu dotrajalih vodovodnih cijevi, odnosno onih dionica na kojima često dolazi do kvarova. Takođe, za potrebe priključenja potrošača, neophodno je izgraditi nove vodovodne linije. Procenat naplate usluge vodosnabdijevanja poslednjih godina značajno je povećan.
Pristupačna energija iz čistih izvora
Radna jedinica ”Elektrodistribucija” Laktaši u prosjeku ima najstariju elektroenergetsku mrežu (srednjenaponsku i niskonaponsku), izgrađenu 55% na drvenim stubovima sa prosječnom starošću od 25 do 35 godina (istekao vijek trajanja više od 50%) koja u narednom periodu mora biti rekonstruisana. Takođe, riješen je problem snabdijevanja električnom energijom industrijske zone Aleksandrovac, gdje je izgrađena TS 110/20 KV ”Laktaši II” Aleksandrovac sa kapacitetom od 40 MW od strane ”Elektroprenos BiH”. Prema podacima RJ ”Elektrodistribucija” Laktaši, broj potrošača električne energije u 2021. godini povećan je za 421 u odnosu, u odnosu na 2017. godinu. U istom periodu, proširena je i elektroenergetska mreža za oko 2% više u odnosu na period 2013-2017.godine, što predstavlja pozitivan trend, ali i dalje nedovoljno brz.
Dostojanstven rad i ekonomski rast
Kretanja na tržištu rada u opštini Laktaši su povoljnija u odnosu na druge opštine (relativno niska zvanična stopa nezaposlenosti – znatno ispod republičkog prosjeka i prosjeka BIH – ispod anketne stope na nivou RS i BiH), veliki broj zaposlenih – peta opština u RS po broju zaposlenih (na približno četiri stanovnika jedan zaposleni, na jednog penzionera dva zaposlena). Prosječne neto plate ispod republičkog prosjeka zbog velikog broja zaposlenih u privatnom sektoru. Prema mišljenju ispitanika_ca prepreke za ekonomski razvoj predstavljaju prisutan trend odlaska stručne radne snage, a prije svega mladih u inostranstvo, neusaglašenost ponude radne snage sa zahtjevima investitora, nizak nivo stečenih praktičnih znanja u školama i na fakultima, te povećana nezaposlenost lica preko 50 godina (teško zapošljivih kategorija), žena (žene se teže zapošljavaju od muškaraca). Očito je da uglavnom negativan prirodni priraštaj i izražena depopulacija pojedinih dijelova opštine zahtjevaju mjere populacione politike, kroz direktno izdvajanje sredstava za ovu namjenu, ali i usmjeravanja stanovništva, pogotovo novopridošlog u ove dijelove opštine, stvaranje potrebnih uslova za rad i život, u čemu može biti i značajna uloga dijaspore. U tom smislu je i planirana izgradnja poslovne zone u Drugovićima, kao pokretača razvoja, prije svega u župskom dijelu opštine.
Industrija, inovacije, infrastrukture
Prema podacima iz Strategije razvoja Opštine Laktaši 2014-2024, najrazvijenije djelatnosti su i dalje trgovina, prerađivačka industrija i građevinarstvo. Međutim, struktura privrede se promijenila, u smislu da trgovina ne dominira (u 2013. godini obuhvatala oko 40% privrednih subjekata i ukupnog prihoda, te preko 50% neto finansijskog rezultata), i to u korist prerađivačke industrije i građevinarstva, tako da se od 2017. godine na trgovinu odnosi 1/3 ili manje veličine pomenutih pokazatelja. Sektor transporta i skladištenja je zadržao bitnu ulogu u strukturi privrede. U strukturi prerađivačke industrije dominiraju proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića (prerada mesa i proizvodnja mesnih prerađevina i prerada krompira), elektroindustrija, metalna i mašinska industrija, a bitno učešće imaju i prerada drveta i proizvodnja proizvoda od drveta, industrija plastike i gume i tekstilna industrija. Poljoprivreda ne daje potrebne efekte s obzirom na razvojni potencijal. Naime, privredna društva iz ove oblasti u strukturi prethodno pomenutih pokazatelja učestvuju sa 1,5 – 5,5%, s tim da nije obuhvaćena poljoprivredna proizvodnja na poljoprivrednim gazdinstvima, čije efekte je veoma teško u potpunosti sagledati, s obzirom da se broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava kreće oko 1.000, a prema rezultatima Popisa 2013. godine 3.882 popisana domaćinstva se bavi nekim vidom poljoprivredne proizvodnje, od čega samo 662 domaćinstva proizvode za tržište. Ugostiteljstvo negativno posluje, što je povezano i sa nedovoljnim korištenjem turističkih potencijala.Prema podacima iz Analize lokalne ekonomije opštine Laktaši, najveće učešće u ukupnom prihodu privrede od izvoza imaju sektori građevinarstva i metalske i mašinske industrije, a slijede ih sektori trgovine i drvoprerade, te transporta i skladištenja. Značajni izvoznici su i preduzeća iz sektora plastike i gume, te sektora usluga koji je ostvario visok rast posljednjih godina.Što se tiče sektora koji stagniraju ili imaju gubitke, najlošije stoji sektor ugostiteljstva, ali je i ovdje primjetan trend smanjenja gubitka sektora za oko 5% u u odnosu na proteklih 5 godina. Od grana prerađivačke industrije najveći broj subjekata posluje u okviru metalne i mašinske industrije, a zatim u okviru industrije hrane i pića, drveta i namještaja, elektroindustrije i industrije plastike i gume.Stvaranje povoljnih uslova za investiranje uticalo je na značajan priliv kapitala. Prema podacima iz Strategije razvoja Opštine Laktaši 2014-2024, u posljednjih nekoliko godina na područje opštine je investirano preko 250.000.000 evra direktnih stranih i domaćih investicija, a registrovan kapital u Laktašima ima 28 zemalja svijeta (što je preko 30% registrovanih zemalja ulagača u BiH). Prisustvo velikih svjetskih i regionalnih kompanija ukazuje na atraktivnost opštine kao investicione destinacije (Coca Cola; PepsiCo Investments; British American Tobaco; Perutnina Ptuj; Iskra AE; Kolektor Group; Delhaize; Mercator group; Agrokor; Danube Foods Group i dr.), koje su se osnivanjem novih preduzeća ili kupovinom već postojećih uspješnih preduzeća pojavili kao investitori na području opštine. Sadašnjim i potencijalnim, domaćim i stranim investitorima, Opština Laktaši stavlja na raspolaganje dvije industrijske i dvije poslovne zone sa mogućnošću greenfield i brownfield investicija, povoljnim lokacijama i izgrađenom poslovnom infrastrukturom. To su industrijske zone u Laktašima i Velikom Blašku i poslovne zone u Trnu i Aleksandrovcu. U toku je popunjavanje Poslovne zone ”Aleksandrovac”, koja se širi ka naseljenom mjestu Mrčevci, a u blizini je autoputa M-16, priključnog puta za autoput Banja Luka-Doboj i međunarodnog aerodroma Banja Luka. Obuhvaćena je regulacionim planom, donesena je odluka o osnivanju zone, raspolaže sa dostupnim priključcima za električnu struju, vodovod, telekomunikacije (troškove priključka plaćaju investitori), te uređenim odvozom komunalnog otpada. Površina zone za investitore je 28,9 ha, od čega je raspoloživo 8,5 ha, i to u vlasništvu opštine 3,2 ha, a u vlasništvu privatnih poslovnih subjekata 5,3 ha. Za većinu raspoloživih parcela izvršeno je pretvaranje poljoprivrednog zemljišta u građevinsko, koje ulazi u trenutnu cijenu zemljišta (6 KM/m²), a naknadu za uređenje građevinskog zemljišta i rentu u postupku izdavanja građevinske dozvole plaćaju investitori. Pojedini ispitanici naglašavaju zabrinutost zbog nedovoljne iskorištenosti poljoprivrednog i turističkog potencijala ovog kraja, kao i poskupljenja cijena zakupa zemljišta. I pored neusaglašenosti podataka o zemljišnim površinama može se konstatovati da opština Laktaši posjeduje značajan zemljišni potencijal, koji je iznad prosjeka Republike Srpske, a poljoprivredni proizvođači potrebno iskustvo i tradiciju u poljoprivrednoj proizvodnji. Poljoprivredna proizvodnja, posebno u individualnom sektoru, uglavnom nije usmjerena na tržište i poznatog kupca, već je neorganizovana i stihijska sa malom prosječnom veličinom posjeda i relativno malim prinosom i kao takva tržišno nekonkurentna, posebno u proizvodnji žitarica. Proizvodnja voća i povrća može biti isplativa i na malim površinama, ako se obezbijedi organizovan sistem otkupa i plasmana poljoprivrednih proizvoda, koji bi povezao kupce i proizvođače na stalnoj osnovi. Stočarska proizvodnja je i dalje relativno nerazvijena. Udruživanje poljoprivrednih proizvođača je nedovoljno, posebno u oblasti plasmana poljoprivrednih proizvoda, nabavke i korištenja poljoprivredne mehanizacije. Problem u proizvodnji voća i povrća je nepostojanje sistema organizovanih otkupnih mjesta, kao i plasman ovih proizvoda putem zadruga, hladnjača, prerađivačkih kapaciteta i drugo, kako bi se obezbijedilo povezivanje proizvođača i kupaca na stalnoj osnovi. Na području opštine postoji samo jedna hladnjača većeg skladišnog kapaciteta (2.000 t) i to u Laktašima i više manjih hladnjača u vlasništvu individualnih poljoprivrednih proizvođača.
Smanjenje nejednakosti
Prema mišljenju pojedinih ispitanika_ca, negativan prirodni priraštaj i izražena depopulacija pojedinih dijelova župskih dijelova opštine zahtijevaju efikasnije mjere populacione politike, kroz direktno izdvajanje sredstava za ovu namjenu, ali i usmjeravanja stanovništva, te stvaranje potrebnih uslova za rad i život, u čemu može biti i značajna uloga dijaspore. U opštini Laktaši realizovane su značajne investicije, od kojih je dio, a posebno u metalnoj i mašinskoj industriji, zasnovan na novim tehnologijama, koje su bitno uticale na privredni razvoj i zapošljavanje. Određeni projekti, koji su doveli do novog zapošljavanja rezultat su i saradnje sa dijasporom. Postoje i problemi u vezi sa obezbjeđenjem povoljnih izvora finasiranja, realizacijom proizvoda i naplatom potraživanja, nelojalnom konkurencijom i drugo. Ispitanici_ce smatraju da prilike za razvoj treba da se traže i u razvoju biznisa vezanih za poljoprivredu, turizam i energetsku efikasnost, kao i biznisa vezanih za uključivanje dijaspore u procese privrednog razvoja i smanjenja nejednakosti. Ipak, iako je niska zvanična stopa nezaposlenosti – znatno ispod republičkog prosjeka i prosjeka BIH, postoje društvene kategorije stanovništva koje nezapošljive i diskriminisane, a to su, prema mišljenju ispitanika, u prvom redu osobe sa invaliditetom, žene sa ruralnih područja i žene žrtve porodičnog nasilja. Kada su u pitanju osobe sa invaliditetom, umjesto njihovog zapošljavanja, poslodavci radije biraju alternativne načine finansiranja u vidu nabavke ili sufinansiranja nabavke opreme za kvalitetnije pružanje zdravstvenih usluga ili obavljanje svakodnevnih aktivnosti osoba sa invaliditetom. S druge strane, na evidenciji Biroa za zapošljavanje u Laktašima je registrovano više nezaposlenih žena, nego muškaraca, te se zbog postojeće privredne strukture učešće žena u ukupnom broju nezaposlenih povećava kako se nezaposlenost smanjuje, zbog neadekvatne raspoloživosti radnih mjesta za žene u dominantnim sektorima poput metalske i mašinske industrije.
Održivi gradovi i zajednice
Opština Laktaši spada u red razvijenijih lokalnih zajednica koja je iz godine u godinu sve atraktivnija za investitore. Kretanja na tržištu rada u Laktašima su povoljnija u odnosu na druge, pa samim tim ne iznenađuje činjenica da je u protekloj godini opština zabiljažila pozitivan migracioni saldo. U planu je unapređenje komunalne infrastrukture na području cijele opštine, ali sa naglaskom na poslovne zone. Pored toga, cilj je i uređenje područja gdje su poslovne aktivnosti intenzivirane samim poslovnim poduhvatima privrednika, kao što je to slučaj u Velikom Blašku i Mahovljanima. Korak koji je već preduzet je pokretanje procedura izrade Zoning planova za područje poslovnih zona u Velikom Blašku i Mahovljanima, a kako bi se dalji razvoj poslovnih aktivnosti planski usmjerio i uskladio sa daljim urbanim razvojem ovih područja. U cilju unaprijeđenja poslovnog ambijenta ispitanici_ce smatraju da bi trebalo raditi i na unaprijeđenju kvaliteta isporučene električne energije privrednim subjektima na području opštine, kao bitnom preuslovu za nesmetano poslovanje svih preduzeća. Posebnu pažnju treba posvetiti stvaranju lanaca dodatne vrijednosti u poljoprivredi kao i organizovanom otkupu primarnih poljoprivrednih proizvoda (uspostavljanju kooperantskih mreža). Pojedini ispitanici_ce smatraju da bi lokalna uprava trebalo efikasnije da radi na uređivanju javnih površina, izgradnji parkova i igrališta za djecu. Takođe, s obzirom na to da stanovnici ruralnih područja nemaju jednak pristup uslugama javnog prevoza, ispitanici_ce naglašavaju potrebu boljeg uređivanja linija lokalnog saobraćaja javnog prevoza u cilju obezbjeđivanja adekvatnog pristupa ovim uslugama i kategorijama stanovništva kojima je to sada otežano ili onemogućeno, a to su u prvom redu osobe sa invaliditetom i osobe treće životne dobi.
Odgovorna proizvodnja i potrošnja
Prema podacima iz Akcionog plana održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjena (SECAP) opštine Laktaši za period do 2030.godine, u strukturi korištene energije za grijanje domaćinstava dominantna je potrošnja energije iz drvne biomase sa udjelom od 92%, a drugi energent po zastupljenosti je električna energija sa udjelom od 3,4%. Najmanje zastupljen energent za grijanje domaćinstava je prirodni gas, sa energetskim udjelom od 0,4%. Analizom energetske potrošnje stambenog sektora opštine Laktaši se zaključuje da je specifična potrošnja energije visoka, ukoliko se uzme u obzir da je prema Pravilniku o minimalnim zahtjevima za energetske karakteristike, u zavisnosti od oblika zgrade, specifična potrebna energija za grijanje za nove stambene zgrade, ograničena na 51 do 95 kWh/m2. Navedeno pokazuje da je postojeći stambeni fond energetski neefikasan i da će biti potrebno poduzeti značajan broj mjera za povećanje energetske efikasnosti kako bi se smanjile emisije CO2 za 40% do 2030. godine. Prema podacima iz prethodno navedenog Akcionog plana, najveći udio u ukupnim emisijama CO2 emisije iz električne energije s udjelom od 88,15%, zatim emisije iz potrošnje biomase 3,80% te lignita 3,08% i mrkog uglja oko 2,94%, dok emisije CO2 nastale korištenjem lož ulja i prirodnog gasa zajedno iznose 2,02%. Javna rasvjeta na području opštine Laktaši napaja se sa 101 mjernog mjesta, a ukupan broj svjetiljki je 2.131. Postoje dijelovi javne rasvjete koji još nisu rekonstruisani (uglavnom ruralna naselja, društveni domovi, mostovi, podvožnjaci, škole, crkve) i dalje imaju jedan dio živinih sijalica, a jedan dio su natrijumove sijalice visokog pritiska. Kako bi se u zadovoljavajućoj mjeri ispunili ciljevi u ovoj oblasti, prema mišljenju pojedinih ispitanika_ca, neophodno je raditi na unaprijeđivanju sistema upravljanja prostorom na području čitave opštine, izradom Prostornog plana opštine, pronaći načine za korištenje obnovljivih izvora energije u svim oblastima života, te povećati stepen zaštite prirodnih resursa.
Očuvanje klime
Prema podacima iz Akcionog plana održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjena (SECAP) opštine Laktaši za period do 2030.godine, na području opštine Laktaši identifikovane su opasnosti koje predstavljaju posljedice klimatskih promjena i to: ekstremno visoke temperature, obilne padavine koje se ogledaju kroz obilne kiše i obilne snježne padavine, poplave, suša i nestašice vode te pomjeranje tla koje se ogleda kroz klizišta i slijeganje tla. Na osnovu provedenih analiza i studija o procjeni uticaja opasnosti, može se reći da su vodeće opasnosti na području opštine Laktaši, poplave i klizišta. Ocijenjeno je da su elementi kapaciteta za prilagođavanje na klimatske promjene umjereno razvijeni po svim sektorima. Navedeno bi značilo da Opština Laktaši ima umjereno razvijene javne službe (policija, vatrogasci, civilna zaštita, hitne službe i sl.) koje se mogu nositi sa poplavama i klizištima. Ipak, ispitanici_ce naglašavaju ne postoji dovoljno razvijen nivo društvene svijesti o važnosti adekvatnog postupanja u cilju prevencije ovih pojava, kao i zalaganja u slučaju opasnosti od poplava i klizišta. U smislu fizičkih resursa, kao elementa kapaciteta, neophodno je poboljšavati uslove za upravljanje, korištenje i održavanje fizičke infrastrukture i resursa kako bi se spriječile štete i gubici od poplava i klizišta.
Očuvanje vodnog svijeta
Opština Laktaši se snabdijeva pitkom vodom iz podzemnih vodonosnih slojeva koji se nalaze na dubinama između 12-25 m. Voda se eksploatiše iz pet bušenih bunara (izvorišta) koji se nalaze u neposrednoj blizini centra grada.Vremenom je dolazilo do smanjenja nivoa vode u postojećim bunarima, posebno u sušnom periodu. Izdašnost bunara je značajno opala (B1-5 l/s, B2-12 l/s) i nije zadovoljavala kontinuirano snabdijevanje stanovnika opštine Laktaši sa pitkom vodom. Da bi se djelomično riješio ovaj problem, krajem 2007. godine počeli su istražni radovi na novim izvorištima, a već sredinom 2008. godine u eksploataciju su pušteni bunari B8 i B9. Vodovodni sistem opštine Laktaši zbog konfiguracije terena zahtijeva prepumpavanje vode kako bi se snabdijevali svi djelovi opštine. Većina sistema vodosnabdijevanja koja je stavljena u upotrebu zahtijeva pumpanje vode što uveliko povećava utrošak električne energije po litru isporučene vode kupcima. Ispitanici_ce smatraju da bi izgradnja kanalizacionog sistema na području mjesnih zajednica Laktaši i Trn dovela do smanjenja gubitaka u vodovodnoj mreži i značajnog povećanja kvaliteta snabdijevanja. U cilju podizanja životnog standarda, zaštite prirodnog okruženja, resursa i imovine, ispunjavanju zakonskih obaveza i uslova iz Direktiva Evropske unije o zaštiti površinskih i podzemnih voda, potrebno je u svim naseljenim područjima izgraditi odvojene sisteme za prikupljanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda, dakle, sanitarnih i industrijskih otpadnih voda, kao i atmosferskih voda.
Očuvanje života na zemlji
Povećan je stepen pokrivenosti domaćinstava odvozom otpada te je u 2019. godini, prema podacima iz Akcionog plana održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjena (SECAP) opštine Laktaši za period do 2030.godine iznosio 80% (9.336 t/god prikupljenog otpada), čime je prevaziđen cilj od 70% za 2018. godinu predviđen Strategijom razvoja opštine Laktaši za period 2014 – 2024. Otpad se ne odlaže više na opštinsku deponiju, već se pristupilo regionalnom konceptu odlaganja (Banja Luka, Ramići) kako to nalaže Strategija za upravljanje otpadom za RS (2017-2026). Došlo je do postepenog izdvajanja reciklažnih sirovina za reciklažu, čime su se smanjile količine otpada za finalno odlaganje. U 2020. godini izdvojeno je oko 80 t papira i kartona, 9 t stakla te 6 t plastike. Međutim, stepen odvojenog prikupljanja, koji iznosi svega 1% od ukupnih nastalih količina, nije zadovoljavajući niti u skladu sa strateškim ciljevima opštine. Na teritoriji opštine postoji infrastruktura za odvojeno prikupljanje otpada u vidu 4 zelena ostrva putem kojih se odvojeno prikupljaju papir, staklo i plastika, ali nije uspostavljen sistem odvojenog prikupljanja organskih frakcija otpada (otpad od hrane i otpad iz vrtova i bašti) iako je opština Laktaši preovladavajuće ruralno područje za koje je morfološka struktura pokazala gotovo 50% organskog komunalnog otpada. Ova vrsta otpada, uslijed svojih karakteristika, doprinosi efektu staklene bašte i značajna smanjenja se mogu ostvariti njenim adekvatnim tretmanom. Odjeljenje za privredu i društvene djelatnosti, opštine Laktaši, izdalo je u 2018. godini nalog za sanaciju degradiranih poljoprivrednih površina i zemljišta, koje obavlja Komunalno preduzeće „Komunalac“, Laktaši. Površine koje su bile predviđene za sanaciju su: deponije u Drugovićima, Krnetama, Mrčevcima, Jablanu, Riječanima (kod stadiona), Adi i Lugu. KP “Komunalac” Laktaši, u cilju uticaja na svijesti građana, nastavilo je sa akcijom postavljanja zelenih ostrva, gdje se praktikuje razdvajanje komunalnog otpada prilikom odlaganja u kontejnere. Razdvajanjem komunalnog otpada ujedno se i smanjuju količine otpada za deponovanje, što u finalu rezultira sa višestrukom korišću.
Pored odlaganja komunalnog otpada u posudama raspoređenim na području opštine, građani od sada imaju mogućnost da pojedine vrste korisnog otpada koje stvaraju u svojim domaćinstvima bez naknade odlažu na tri zelena ostrva – dva u centru Laktaša i jednom u centru Slatine. U ukupno dvanaest kontejnera, smještenih na javnim površinama odvojeno se skuplja korisni otpad. Projekti odvojenog skupljanja otpada koji se može reciklirati, te izdvajanje štetnog i opasnog otpada dio su čitavog sistema upravljanja otpadom.
Mir, pravda i snažne institucije
Većina ispitanika_ca smatra da je lokalna uprava otvorena prema građanima u smislu pružaja usluga i informacija, ali i kreiranja povoljnog ambijenta za privrednike onoliko koliko je to u granicama njenih ovlaštenja. Ipak, pojedini smatraju da bi određene birokratske procedure za izdavanje dozvola kao što su, na primjer, građevinske mogle biti kraće. Takođe, iako lokalna uprava organizuje javne rasprave o važnim pitanjima iz lokalne zajednice na koje poziva i građane_ke, pojedini ispitanici_ce smatraju da bi ovo oglašavanje trebalo biti vidljivije, te da bi lokalna uprava, nakon održavanja ovih događaja, trebalo javno da prezentira da li je i na koji način uvrstila preporuke i komentare građana u određene procese i ukoliko nije, da argumentovano obrazloži zašto nije. Dakle, pojedini ispitanici_ce smatraju da uključivanje građana u proces donošenja odluka ne treba da bude samo formalne prirode, nego da se kroz zajedničku saradnju dođe do najboljeg rješenja za određena društveno politička pitanja iz domena lokalne zajednice. Jedan od načina prema afirmaciji savjetovanja i uključivanju građana i njihovih organizacija u odlučivanje lokalnih jedinica je, prema mišljenju, pojedinih ispitanika_ca, edukacija svih osoba koje su uključene u rad u lokalne uprave o prednostima, značaju i koristima ovog savjetovanja. Posebna pažnja trebala bi biti posvećena upravo uključivanju građana i njihovih organizacija u procese pripreme i praćenja odluka (npr.: komunikacija s građanima, sudjelovanje građana u procesima odlučivanja i zagovaranju njihovih interesa, te uključivanje građana u proces kreiranja budžeta).
Partnerstvom do ciljeva
Opština nudi finansijske povoljnosti u vidu smanjenja opštinskih naknada za izgradnju proizvodnih objekata i mogućnost plaćanja obaveza u ratama. Opštinskom odlukom se investitorima nude povoljnosti u plaćanju naknada za uređenje građevinskog zemljišta i rente. Njome investitori na ove obaveze za proizvodne objekte dobijaju 50% popusta i mogućnost da se taj iznos plati u 24 rate uz obezbjeđenje bankarske garancije. Takođe, procedura za dobijanje građevinske dozvole je unaprijeđena što skraćuje vrijeme potrebno za dobijanje lokacijskih uslova i odobrenja za građenje. Opština je uvela brzu proceduru za izdavanje rješenja za obavljanje preduzetničke djelatnosti, koja traje jedan dan. Opština pruža pomoć pri pronalaženju lokacije – sve informacije o trenutno dostupnim lokacijama pogodnim za investiranje se prezentuju investitoru nakon čega se investitor, u slučaju da iskaže potrebu, vodi u obilazak tih lokacija. Formiran je i Privredni savjet kao vid formalizovanog dijaloga između Opštinske uprave i privatnog sektora, čime je postignuta veća uključenost privrede u rad lokalne uprave. Podsticaji za zapošljavanje, samozapošljavanje i poljoprivredu dodjeljuju se iz budžeta opštine Laktaši na osnovu Programa za korištenje sredstava za podsticaj proizvodnje. Podsticaji se dodjeljuju, u zavisnosti od vrste, po javnom pozivu (podsticaji za zapošljavanje, samozapošljavanje, razvoj preduzetništva) ili na osnovu podnesenog zahtjeva (direktni podsticaji za poljoprivrednu proizvodnju). Prema podacima iz Strategije razvoja Opštine Laktaši, na području ove opštine registrovano je 97 udruženja koja djeluju u različitim oblastima. Najveći broj udruženja (37) je iz oblasti sporta. Prema mišljenju pojedinih ispitanika_ca, mali broj udruženja svojim aktivnostima i raspoloživim kapacitetima može da zadovolji standarde za apliciranje kod međunarodnih donatora. Za većinu organizacija civilnog društva glavni problemi su vezani za nedostatak finansijskih i drugih materijalnih sredstava, a koji se ogledaju u nedovoljnoj stručnosti i osposobljavanju članova za privlačenje eksternih finansijskih sredstava. Prema mišljenju ispitanika_ca, podrške organizacijama civilnog društva treba da bude usmjerena kroz edukacije u oblasti projekt menadžmenta s ciljem jačanja kapaciteta i stvaranja partnerskih odnosa, a koji će doprinjeti održivosti organizacija i realizovanju zahtjevnijih projekata u saradnji sa lokalnom upravom i privrednim sektorom.