KOTOR VAROŠ
Svijet bez siromaštva
Podaci popisa stanovništva iz 2013. godine kao i procjenjeni broj stanovnika za posmatrani petogodišnji period pokazuju nepovoljna demografska kretanja na području opštine Kotor Varoš, koja su najvećim dijelom prouzrokovana negativnim prirodnim priraštajem i migracijama mlađeg stanovništa u veće urbane sredine ili druge države.Migracije stanovništva iz ruralnih mjesnih zajednica predstavlja problem funkcionisanja posebno u rubnim područjima opštine. Razlozi odlaska stanovništva iz ruralnih dijelova opštine u gradsko područje su loša infrastruktura i nepokrivenost javnim prevozom u ruralnim sredinama u odnosu na mogućnosti koje pruža urbano područje, prije svega postojanje boljih uslova za školovanje djece i zapošljavanje u privredi. JU „Centar za socijalni rad“ Kotor Varoš, ima dovoljan broj radnika, ali ne sadrži adekvatne uslove za rad, zbog dotrajalosti objekta u kojem su smijenjene prostorije Centra. Svakako da na migracije stanovništva utiče i otvaranje granica stranih država i primamljive ponude za radnu snagu. Ipak, tržište rada opštine Kotor Varoš karakteriše vrlo visoka stopa zaposlenosti, niske stope nezaposlenosti i velike potrebe za radnom snagom. O tome govori činjenica da je Opština davno premašila prijeratnu zaposlenost i da je trenutno zaposleno preko 5.000 radnika, pa se u skladu sa preduzetim aktivnostima lokalne uprave, privrednika i drugih pojedinaca javlja tendencija ka iskorjenjivanju stoe siromaštva u ovoj opštini. Ranjive grupe su djeca sa smetnjama u razvoju, penzioneri, mladi, žene i Romi.Opština Kotor Varoš nema izrađenu društvenu kartu što otežava projekt i planiranje u oblasti socijalne i zdravstvene zaštite. Postoji otežano praćenje socijalno ugroženih grupa, pružanje zaštite i ostvarivanje svih prava koja pripadaju socijalno ugroženom stanovništvu. U redovnom razdoblju neophodno je izrađivati društvenu kartu na teritoriji opštine, kako bi se targetirale ranjive grupe, prije svega odrasle osobe sa poteškoćama u razvoju, kao i lica lošeg materijalnog statusa. Također, kada su u pitanju ranjive grupe, prioritetno je potreban Dnevni centar za duži boravak lica s poteškoćama u razvoju i veća financijska sredstva za Udruženje roditelja djece s poteškoćama u razvoju i djece sa jezičko-govornonim smetnjama, kako bi mogli realiovati neophodne aktivnosti na poboljšanju uslova njihovog života.
Svijet bez gladi
U opštini Kotor Varoš ne postoji javna kuhinja. Privredni rast, investicije i povećane stopa zaposlenja doprinijeli su smanjenju nivoa siromaštva i gladi. Postoje određeni podaci o pojedinačnim slučajevima par siromašnijih višečlanih porodica u kojima su roditelji maloljetne djece nezaposleni i pojedinaca starije životne dobi koji se sami o sebi staraju i žive u ruralnim područjima oko opštine.
Zdravlje i blagostanje
Primarnu i dio sekundarne zdravstvene zaštite na području opštine Kotor Varoš obavlja Dom zdravlja „Sveti Pantelejmon“ Kotor Varoš, kao zdravstvena ustanova od opšteg interesa, a čiji je osnivač Skupština opštine Kotor Varoš. Pored Doma zdravlja, zdravstvenu zaštitu obavlja i privatna porodična ambulana dr Tešić, kao i 4 privatne stomatološke ordinacije (dr Tepić, Bell Dente, Kalamanda i Božur).U samom gradu postoje 4 apoteke koje snabdijevaju stanovništvo potrebnim lijekovima. U Domu zdravlja je u toku primjena organizovanja primarne zdravstvene zaštite kroz ambulante porodične medicine. Planirana je mreža od 10 ambulanti porodične medicine (7 ambulanti u Domu zdravlja Kotor Varoš i 3 u selima: Maslovare, Šiprage, Vrbanjci). Formirano je 8 timova porodične medicine i kod istih su registrovani pacijenti. Pored edukovanog medicinskog kadra porodične medicine, obezbijena je i uređena ambulanta porodične medicine, kao i nova hitna pomoć. Pored ovoga, potrebna je nabavka dodatne medicinske opreme za ambulante porodične medicine, za što su potrebna značajna finansijska sredstva koja ustanova bez pomoći lokalne zajednice i Vlade RS ne može sama obezbijediti. Suočeni sa dosadašnjom problematikom (gubitak u poslovanju, udaljenost seoskih ambulanti i do 40 km sa malim brojem stanovnika na rubnim područjima, amortizovanom medicinskom opremom, organizovanjem rada hitne pomoći 24 sata sa potrebom angažovanja 4 tima što je standard za 60.000 stanovnika u smislu finansiranja iste) predstoji vrlo težak period za adekvatno pružanje zdravstvene zaštite stanovništva. Iako je u Domu zdravlja zaposleno 70 radnika od čega je 6 ljekara opšte prakse, 10 specijalista, 1 ginekolog, 4 stomatologa, 30 medicinskih tehničara i 19 ostalih radnika, većina ispitanika navodi da ovaj broj zaposlenog medicinskog osoblja u oblasti zdravstva nije dovoljan za pružanje blagovremenih i kvalitetnih zdravstvenih usluga. Ovakvo aktuelno stanje posebno je problematično u oblasti obezbijeđivanja pristupa uslugama zaštite seksualnog i reproduktivnog zdravlja, uključujući i planiranje porodice, informisanje i obrazovanje, s obzirom na to da je u Domu zdravlja zaposlen samo 1 ginekolog, a da, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku RS iz 2020. godine, učešće žena u ukupnom broju stanovništva u starosnoj kategoriji od 15-64 godine iznosi 50,18%, dok učešće žena u starosnoj kategoriji 65 i više godina na području ove opštine iznosi 58,57%. Na području opštine Kotor Varoš od 1985. godine na funkcioniše porodilište, samim tim, sva djeca koja se rađaju sa područja opštine Kotor Varoš se rađaju u porodilištu UKC Banja Luka na području grada Banja Luka. Sva ta djeca bivaju upisana u knjige rođenih u Banjoj Luci. Opština Kotor Varoš, kad treba podatak o broju rođene djece sa područja opštine Kotor Varoš iste traži od matične službe u Gradu Banja Luci. Zbog toga i nedostaje baza podataka prenatalne i postnatalne zdravstvene zaštite.
Kvalitetno obrazovanje
Na području opštine Kotor Varoš postoje dvije ustanove za predškolsko obrazovanje i vaspitanje i to JU Dječiji vrtić „Larisa Šugić“ i Dječiji vrtić „Melisaki“ u koje je upisano u 2020/2021 godini ukupno 150 djece. Postojeći kapaciteti dječjeg vrtića u Kotor Varoši nisu dovoljni za smještaj sveukupno zainteresirane dijete za predškolsko zbrinjavanje. Svake godine na čekanju za mjesto u ovoj ustanovi je oko 30-oro djece. Na području opštine Kotor Varoš osnovno obrazovanje se odvija u tri osnovne škole: OŠ „Sveti Sava“ Kotor Varoš, OŠ „Petar Kočić“ Šiprage i OŠ „Petar Petrović Njegoš“ Maslovare, te je, prema mišljenju ispitanika_ca, ovaj broj osnovnih škola dovoljan i u skladu sa brojem učenika osnovnoškolskog uzrasta. Takođe, na području opštine Kotor Varoš postoji i jedan objekat stare austrougarske škole, koja je izgrađena 1914. godine i koja je u oronulom stanju. Prema podacima iz Lokalnog akcionog ekološkog plana Opštine Kotor Varoš, namjena tog objekta više nije u obrazovne svrhe, te bi prema preporuci 10. iz dijela akcionog plana koji se odnosi na tematksu oblast upravljanje prostorom, isti trebalo prenamijeniti i privesti namjeni za jedan zavičajni muzej na području grada, s obzirom na lokaciju objekta i blizinu svih drugih institucija i ustanova. U SŠC “Nikola Tesla” učenici se mogu obrazovati za 10 obrazovnih profila, i to: ekonomski tehničar, poslovno pravni tehničar, tehničar informacionih tehnologija, mašinski tehničar za kompjutersko konstruisanje, mašinski tehničar, trgovac, električar, automehaničar-obrađivač metala rezanjem, varilac i frizer. Navedeni obrazovni profili, sem profila koji se odnose na ekonomskog i pravnog tehničara, su, prema mišljenju ispitanika_ca usaglašeni sa potrebama lokalne zajednice u pogledu radne snage. Preko 50% učenika su putnici, a nastava se odvija bez kašnjenja. JU SŠC “Nikola Tesla” Kotor Varoš svake godine, zajedno sa opštinom Kotor Varoš i sa predstavnicima privrede organizuje sastanke na kojima se definišu potrebe privrede za radnom snagom za narednih 5 godina, a u skladu sa tim zaključcima i u skladu sa mogućnostima, JU SŠC “Nikola Tesla” Kotor Varoš, vrši upis učenika u prvi razred srednje škole. Na inicijativu Ministarstva prosvjete i kulture RS i Unije udruženja poslodavaca u Banjaluci je 2021. osnovan prvi Regionalni savjet za obrazovanje. Od 2022. godine opština Kotor Varoš je uključena u rad Regionalnog savjeta za obrazovanje, a osnovni zadatak tog savjeta je planiranje upisne politike za srednje škole na području banjalučke regije. U rad Regionalnog savjeta za obrazovanje su uključeni predstavnici lokalne uprave, privrednici i predstavnici srednjih škola iz opština Kotor Varoš, Čelinac i Kneževo, koje imaju po jednu mješovitu srednju školu i predstavnici Grada Banja Luka i privrednici iz Grada zajedno sa svim srednjim školama. Na području opštine Kotor Varoš ne postoje visokoškolske ustanove i studenti sa područja ove opštine pohađaju visokoškolske ustanove na Univerzitetu u Banja Luci, drugim gradovima u okruženju (Istočno Sarajevo, Prijedor, Beograd, Novi Sad i sl.). Takođe, studenti sa područja opštine Kotor Varoš upisuju studije i u bližim stranim državama, kao što su Slovenija, Austrija, Njemačka i Grčka.Prema podacima kojima raspolaže opština Kotor Varoš, najveći broj studenata sa područja opštine upisuje Mašinski fakultet, Medicinski fakultet, Elektrotehnički fakultet, Pravni i Filozofski fakultet. Mali broj studenata upisuje Tehnološki fakultet, čiji su studijski programi najviše u skladu sa potrebama privrede koja je razvijena na području opštine. Prema mišljenju ispitanika, zainteresovanost za navedenim fakultetima i studijskim programima tehničkih fakulteta bi bila veća ukoliko bi se na području opštine Kotor Varoš otvorili neki od studijskih programa tehničkih fakulteta za kojima postoji potreba privrede. Veliki problem predstavlja odlazak diplomiranih studenata sa područja opštine, gdje je neophodno naći mehanizam za ostanak istih kroz odrađivanje pripravničkog staža u javnim institucijama ili privatnom sektoru ili putem stipendiranja onih zanimanja koja se traže na tržištu rada opštine Kotor Varoš.
Rodna ravnopravnost
Skupština Opštine Kotor Varoš usvojila je 2014. godine Akcioni plan za ravnopravnost polova Opštine Kotor Varoš za period 2015-2017. godine, koji je ujedno i jedini objavljen dokument na web sajtu opštine koji se odnosi na tematsku oblast rodna ravnopravnost. Udio žena među odbornicima Skupštine opštine Kotor Varoš je 11%, odnosno tri odbornice od ukupno 27 odbornika. Od ukupno 8 odjeljenja u Opštini, jedna žena nalazi se na poziciji vršioca dužnosti načelnika Odjeljenja za finansije, a jedna žena nalazi se na pozicije šefice Odsjeka za razvoj. S obzirom na to da administrativnu službu čine kabinet načelnika, sedam odjeljenja, jedan odsjek i jedna služba, ne možemo reći da se radi o ravnomjernoj zastupljenosti žena u vlasti. Takođe, od ukupno 13 javnih ustanova i javnih preduzeća čiji je osnivač ili suosnivač opština samo 3 žene nalaze se na direktorskoj poziciji, i to na čelu dvije osnovne škole i jedne srednje škole. U godini usvajanja ovog Akcionog plana u Administrativnoj službi opštine Kotor Varoš od 82 zaposlena, 30 su bile žene, odnosno 36,5%, što je znatno manje u odnosu na broj muškaraca, pogotovo ako se analizira zaposlenost po stručnoj spremi. Prema podaci iz ovog akcionog dokumenta, najveća zaposlenost žena je u prerađivačkoj industriji,(kožarsko prerađivačka i tekstilna industrija) i veća je njihova zastupljenost u odnosu na muškarce. Ista zastupljenost je i u obrazovanju, zdravstvu i socijalnoj zaštiti. Najmanja zastupljenost žena je u metalskoj industriji i građevinarstvu. U Akcionom planu za ravnopravnost polova takođe se navodi da više nezaposlenih žena u odnosu na muškarce je starosne dobi od 24 do 27 godina, a skoro iste od 27 do 30 godina, što govori da više radno sposobnih žena mlađe starosne dobi čeka na posao u odnosu na muškarce. Prema podacima kojima raspolaže Centar za socijalni rad, žrtve porodičnog nasilja, kojima je podršku pružio Centar za socijalni rad su u svim slučajevima u toku prethodnih pet godina su bile žene.
Čista voda i sanitarni uslovi
Prema podacima navedenim u Lokalnom ekološkom akcionom planu opštine Kotor Varoš, vodovodna mreža na području opštine je vrlo rasuta, odnosno, nije uvezana u nekakve veće sisteme koji bi se stručno nadzirali. Na području opštine prema raspoloživim podacima ima oko 400 vodovoda, od kojih 13 ima odobrenje za građenje. Međutim, prema saznanjima stručnjaka koji se nalaze u navedenom dokumentu i na ovih trinaest vodovoda rađena je rekonstrukcija i dogradnja bez odobrenja za građenje. Komunalno preduzeće ima oko 3.700 vodovodnih priključaka i kako se navodi u Lokalnom ekološkom akcionom planu neophodno je preduzeti mjere u cilju širenja vodovodne mreže. Uzorci vode često pokazuju zagađenost različitim bakterijama, uglavnom fekalnog porijekla, neki i do čak 50 puta više od dozvoljenog, naročito u mjesnim zajednicama kao što je Maslovare u kojima se nekontrolisano i nepropisano odlažu velike količine klaoničkog otpada. Prema mišljenju ispitanika, neki od najozbiljnijih problema u ovoj oblasti su upitan kvalitet vode za piće, neriješeno vodosnabdijevanje u ruralnim područjima, voda iz postojećih seoskih vodovoda je nezadovoljavajućeg kvaliteta, nezaštićenost i zagađenost izvorišta i vodotokova, nepostojanje i dotrajalost sistema fekalne i oborinske kanalizacione mreže, neuređena korita i neregulisan tok rijeka, nepostojanje zaštite od poplava, nezakonita gradnja i privatizovanje riječnih tokova, nesavjestan odnos stanovništva prema vodi, te neinformisanost stanovništva o stanju vodnih resursa. Kanalizacioni sistem postoji samo u urbanom području opštine Kotor Varoš. Lokalno komunalno preduzeće procjenjuje da je na kanalizacionu mrežu priključeno oko 60% urbanog dijela grada, dok preostali dio koristi individualne septičke jame ili Emšerove jame ili ispuštaju otpadne vode direktno u obližnje vodotoke. Na teritoriji mjesnih zajednica uopšte ne postoji izgrađena kanalizaciona mreža. Fekalne vode se sa područja 61 opštine ispuštaju u rijeku Vrbanju bez prečišćavanja što je ogroman problem za lokalnu zajednicu.
Pristupačna energija iz čistih izvora
Napajanje električnom energijom postojećih potrošača je na zadovoljavajućem nivou uz mogućnost poboljšanja daljnjom rekontrukcijom i izgradnjom NN mreže u skladu sa širenjem naselja, kao i radi povećanja kvaliteta i pouzdanosti snadbijevanja potrošača električnom energijom i smanjenja tehničkih gubitaka. Na području opštine postoji elektro mreža koja je na više mjesta uništena tako da neki dijelovi ili zaseoci opštine nemaju električnu energiju (Viševice, Jakotina, Gornja Orahova, Maljeva i Rastik). To su naselja koja imaju povremene posjete svojih stanovnika i naselja u kojima više nema stanovništva. Toplovod na području opštine ne postoji izuzev dva kraka koja su vodila od bivše Energane do Jelšingrada i SŠC ” Nikola Tesla”, a koji nisu u funkciji. Opština Kotor Varoš je u oktobru 2020. godine usvojila SECAP Opštine Kotor Varoš, koji, da bi bio prihvaćen u okviru inicijative Sporazuma gradonačelnika, mora ispunjavati sljedeće uslove: biti usvojen od strane Skupštine opštine, sadržavati cilj smanjenja emisije CO2 za najmanje 40% do 2030. godine, biti zasnovan na rezultatima Sveobuhvatnog referentnog inventara emisija (BEI) i Procjene rizika i izloženosti (RVA), te pokrivati ključne sektore aktivnosti koji se odnose na javnu rasvjetu, zgrade i transport.
Dostojanstven rad i ekonomski rast
Potrebno je istaći da za vrijeme pandemije virusa korona nije došlo do otpuštanja radnika kod poslovnih subjekata na području opštine Kotor Varoš. Čak šta više došlo je do povećanja ukupnog broja zaposlenih na području Opštine sa 5.462 u 2019. godini na 5.596 u 2020. godini. Takođe, pandemija virusa korona nije se odrazila negativno ni na broj prijavljenih nezaposlenih lica na evidenciji Biroa za zapošljavanje Kotor Varoš. Broj nezaposlenih u na kraju 2020. godine iznosio je 1.126, dok je u 2019. godini iznosio 1.378. Stanje i kretanja lokalne ekonomije na području opštine Kotor Varoš može se okarakterisati kao pozitivno, s obzirom na opšta privredna kretanja u regionu i šire. Opština Kotor Varoš je u ranijem periodu bila nerazvijena opština, a počev od 2013. godine svrstana je u red srednje razvijenih opština. Činjenica da su svi nosioci razvoja u ranijem periodu prestali da rade i da su njihovom privatizacijom aktivni svi raniji privredni kapaciteti govori o ubrzanom razvoju ove lokalne zajednice. Prema podacima iz Strategije razvoja opštine Kotor Varoš za period 2022-2028, ukupna zaposlenost na području Opštine odavno je premašila zaposlenost u prijeratnom periodu i da su pored ranijih privrednih kapaciteta u novijem periodu izgrađena i nova koja zapošljavaju veliki broj radnika. U prethodnom petogodišnjem periodu došlo je do otvaranja novih 19 preduzeća, a ni jedno nije zatvoreno, što govori da je opština Kotor Varoš svojom razvojnom politikom stvarala uslove za privlačenje domaćih i stranih investitora na svoje područje. Opština Kotor Varoš je uspješno prošla kroz proces sertifikacije, a kasnije i proces resertifikacije kao opština sa povoljnim poslovnim okruženjem prema zahtjevima regionalnog standarda BFC SEE. Podaci o stalnom trendu rasta svih privrednih pokazatelja, kao što su industrijska proizvodnja, ukupan prihod, pozitivan finansijski rezultat, spoljnotrgovinska razmjena, investicije i dr. potvrđuju da je opština Kotor Varoš mjesto sa povoljnim poslovnim okruženjem.
Industrija, inovacije, infrastrukture
Od 96 registrovanih aktivnih preduzeća najviše ih je u oblasti prerađivačke industrije i to pretežno u kožarskoprerađivačkoj, metalskoj i drvoprerađivačkoj branši.U poslijeratnom periodu situacija je u industrijskom sektoru privrede dosta izmijenjena u odnosu na predratni period u negativnom smislu. Usporena privatizacija odnosno prelazak na tržišni sistem poslovanja streteških preduzeća A.D. „Proleks“ i A.D. „Jelšingrad“, kao i drvoprerađivačkih preduzeća A.D. „Prerada drveta“ i „Drvoprerada“ Šiprage dovela je do nezaposlenosti oko 1.600 radnika koji su imali status radnika na „čekanju“.
Dolaskom Italijanskih investitora D.O.O. „Sportek“ situcija u kožarsko-prerađivačkoj industriji je danas znatno popravljena. Ova fabrika se bavi proizvodnjom sportske obuće i u tri pogona zapošljava 1.024 radnika, tako da je trenutno nosilac industrijskog razvoja opštine Kotor Varoš. Od većih industrijskih preduzeća u oblasti mašinske industrije na području opštine Kotor Varoš prednjači D.O.O. „Mehaničke konstrukcije“ koje zapošljava 40 radnika, (bivši A.D. „Jelšingrad“) a u oblasti prehrambene industrije D.O.O. „Jezerka“ (proizvodnja i prerada živinskog mesa). U oblasti prerade drveta i prozvodnje proizvoda od drveta može se istaći „Fagus“ D.O.O. koji zapošljava 260 radnika i trenutno je vodeći u ovoj industrijskoj oblasti koja se dosta razvila u poslijeratnom periodu jer opština Kotor Varoš obiluje šumama kao prirodnim potencijalom. U prilog tome govori i činjenica da na opštini trenutno egzistira 12 aktivnih drvoprerađivačkih preduzeća.
Problem razvoja prehrambene industrije je usko povezan sa brojnim problemima razvoja poljoprivrede. Usitnjenost poljoprivrednih parcela znatno povećava varijabilne troškove proizvodnje dok ekstezivan način proizvodnje dovodi do nedostataka sirovinske osnove za razvoj prehrambene industrije. Nedostatak tržišta za plasman poljoprivrednih proizvoda isto tako predstavlja veliki problem, a zastarjela mehanizacija čini proizvode nekonkurentnim. U drvoprerađivačkoj industriji jedan od osnovnih problema je nedostatak finalne proizvodnje. Preduzeća iz ove industrijske oblasti se uglavnom orjentišu na prorez oblovine, dok mali dio njih vrši preradu drveta do poluproizvoda i finalnog proizvoda (uglavnom stolarije). Razlog za ovakav način ponašanja privrednika je u nedostatku finansijskih sredstava, kako za otvaranje novog tako i za proširenje već postojećeg biznisa. Na osnovu izloženog može se zaključiti da razvoj opštine Kotor Varoš pored tradicionalno razvijene kožarsko-prerađivačke i drvoprerađivačke industrije, bi trebao da se više zasniva na razvoju poljoprivrede kako bi se osigurala sirovinska osnova za razvoj prehrambene industrije. Zdrava životna sredina, kakva je na području opštine Kotor Varoš, veoma je pogodna za integralnu, ekološku zdravu proizvodnju hrane i ljekobilja, posebno u brdskim dijelovima opštine, gdje je stepen zagađenosti zemljišta, vode i vazduha minimalan. Ako se ima u vidu da organska proizvodnja u svijetu ima rastući trend, onda je jasno da ovi uslovi predstavljaju značajnu komparativnu prednost. Na području opštine Kotor Varoš postoji ukupno 102.039 m2 raspoloživog gradskog građevinskog zemljišta, koje je u opštinskom vlasništvu i različitih je klasa i površina. Od povoljnijih (površinski većih) lokacija mogu se izdvojiti Arabašnica, Ripište, Kukavice, Bara i Barenjci. Do svih lokacija je obezbijeđena saobraćajna infrastruktura, elektro i vodovodna mreža, osim zemljišta „Barenjci“, ali je urbanističkim planom predviđena saobraćajnica i do ove parcele. Ipak, zbog neadekvatnog finansijskog stanja, stanje putne mreže koja je u nadležnosti održavanja Opštine je lošije. Na putevima su izražene udarne rupe, a odvodni kanali i betonski cjevasti propusti su zarušeni. Mostovi sa drvenom nosivom konstrukcijom su u ruševnom stanju i većina ne može služiti svojoj namjeni. Prema mišljenju ispitanika_ca, osnovni cilj u narednom periodu treba biti modernizacija sistema saobraćajnica, po utvrđenom prioritetu tako da one u budućnosti stvaraju neophodne preduslove za razvoj Opštine i njeno povezivanje sa susjednim sredinama. Povezivanjem teritorije opštine sa okruženjem i šire, preko uređenih saobraćajnica, prema njihovom mišljenju, može se stvoriti važan preduslov za ekonomski razvoj. Kako se navodi u Lokalnom ekološkom akcionom planu opštine: „ Jedan od najvećih problema u oblasti saobraćaja i puteva na području opštine je nedostatak gradske zaobilaznice. Izgradnjom i puštanjem u saobraćaj dijela magistralnog puta preko prevoja Borja, frekvencija saobraćaja kroz gradsko područje se višestruko povećala. Stvaraju se česta zagušenja saobraćajnih tokova, ugrožava se bezbjednost građana u prvom redu učenika, a kao prateća pojava povećanog inteziteta saobraćaja je i povećan procenat izduvnih gasova koji u ekološkom pogledu nanose veliku štetu. Izgradnjom zaobilaznice sav tranzitni saobraćaj bi bio usmjeren novoizgrađenim pravcem što bi u velikoj mjeri riješilo navedene probleme.“
Smanjenje nejednakosti
Tržište rada opštine Kotor Varoš karakteriše vrlo visoka stopa zaposlenosti, i velike potrebe za radnom snagom. O tome govori činjenica da je Opština davno premašila prijeratnu zaposlenost i da je trenutno zaposleno preko 5.000 radnika. Zbog nedostatka radne snage veliki broj radnika dolazi iz susjednih i drugih opština. Prema podacima Poreske uprave Republike Srpske blizu 10% zaposlenih živi van sjedišta opštine Kotor Varoš. Kada je u pitanju zapošljavanje bilježi se konstantan rast koji je naročito izražen u kožarsko-prerađivačkoj, metalskoj i drvoprerađivačkoj djelatnosti. S obzirom na to da je u oblasti prerađivačke industrije najviše zaposleno u kožarsko-prerađivačkoj djelatnosti koja traži pretežno žensku radnu snagu, preovladava udio žena u ukupnoj zaposlenosti. Zbog nedostatka stručne radne snage sa područja Opštine, posebno obućarske, metalske i drvoprerađivačke struke, lokalna uprava preko srednjih stručnih škola kontunuirano vrši proces prekvalifikacije i dokvalifikacije zaposlenih. Da bi se smanjio odlazak stručne radne snage u inostranstvo, radi se na podizanju nivoa plata zaposlenih, kao i stvaranju boljih uslova rada u preduzećima. Istovremeno, broj nezaposlenih na području Opštine konstantno opada iz godine u godinu tako da se stopa nezaposlenosti stalno smanjuje. Udio žena na evidenciji nezaposlenih je manji od udjela muškaraca što je i logično pošto se pretežno traži ženska radna snaga.
Održivi gradovi i zajednice
Prema mišljenju ispitanika_ca, nemaju sve društvene skupine jednak pristup saobraćajnoj infratsrukturi i u tom pogledu su posebno ugroženi stanovnici treće životne dobi koji žive u ruralnim mjesnim zajednicama na području opštine. Pojedini ispitanici_ce navode da je u tom pogledu neophodno posvetiti pažnju kretanju stanovništva, njegovim potrebama i iznalaženju što povoljnijih rješenja za razvoj mreže naselja, razvoj i racionalan razmještaj proizvodnih kapaciteta i društvenih djelatnosti, razvoj infrastrukture i njeno usklađivanje sa potrebama što racionalnijeg i ravnomjernijeg razvoja cijelog područja opštine i što kvalitetnijeg zadovoljavanja potreba stanovništva, očuvanja i racionalnog korištenja resursa i zaštite okoline. Neke od aktivnosti koje je u tom pogledu neophodno realizovati navode se i u Lokalnom ekološkom planu opštine, kao i u Strategiji razvoja opštine, a to su plansko i adekvatno korištenje prostora i prirodnih resursa, zaštita i racionalno korištenje poljoprivrednog zemljišta, spriječavanje bespravna gradnja, uklanjanje divljih deponija, saniranje vodovodnih sistema, unaprijeđenje saobraćajne infrastrukture, izgradnja gradska zaobilaznica, uređivanje prostora za parkiranje vozila, izgradnja novih i sanacija postojećih objekata kulture i društvenih aktivnosti, rješavanje lokacije za izgradnju grobalja, rješavanje lokacija za stočno groblje, te obezbijeđivanje uslova za ostvarenje sportsko rekreacionih potreba i poboljšanje ukupnog životnog ambijenta. Uz to, ispitanici_ce smatraju da bi lokalna uprava trebalo da radi i na stvaranju uslova za sportsko-rekreacione aktivnosti na vodi kao i racionalno korištenje prirodnih resursa i vrijednosti u privredne, kulturne, turističke i rekreaciono-zdravstvene svrhe u skladu sa lokalnim stanovništvom.
Odgovorna proizvodnja i potrošnja
U Lokalnom ekološkom akcionom planu opštine Kotor Varoš kao prepreka odgovornoj proizvodnji i potrošnji navodi se zapuštenost i neadekvatno korištenje prirodnih resursa i vrijednosti u privredne, kulturne, turističke, rekreativno zdravstvene i edukativne svrhe. Osnovni problem ove tematske oblasti je neuravnotežen i u najvećoj mjeri neodrživ pristup koji se ogleda u neplanskom i neadekvatnom korištenju prostora i prirodnih resursa, neplanskom i neracionalnom korištenju poljoprivrednog zemljišta, zapuštenom i neobrađenom poljoprivrednom zemljištu, te postojanju minskih polja uglavnom na šumskom području.
Očuvanje klime
Od prestanka rada Meteorološke stanice 1984. godine nema organizovanih osmatranja klimatskih elemenata, temperatura i padavina. Uporedo s rastom potrošnje energije iz fosilnih goriva, povećano je i zagađenje zraka emisijom plinova koji tvore kiseline. Oni učestvuju u fotohemijskim reakcijama koje su jedan od glavnih uzroka kiselih kiša. Budući da ovi plinovi ostaju u atmosferi dugo vremena i mogu se prenositi na velike udaljenosti, kisele kiše mogu padati dalje od izvora zagađenja. Štetno djelovanje kiselih kiša ogleda se u sušenju šuma, degradaciji poljoprivrednog zemljišta i uništavanju divljači u rijekama i jezerima. Opština Kotor Varoš nije pošteđena štetnog uticaja ovih globalnih procesa, a sa druge strane i sama u određenoj mjeri učestvuje u njima. Za potrebe izrade SECAP-a Opštine Kotor Varoš urađen je kontrolni popis emisija CO2 Opštine Kotor Varoš koji obuhvata direktne emisije CO2 iz sagorijevanja goriva i indirektne emisije CO2 iz potrošnje električne i toplotne energije za zgrade, saobraćaj i javnu rasvjetu. Prema podacima iz Akcionog plana održivog upravljanja energijom i prilagođavanja klimatskim promjenama (SECAP) Opštine Kotor Varoš za period do 2030.godine, promatrajući javne zgrade u vlasništvu Opštine Kotor Varoš najveći udio u ukupnim emisijama za kontrolnu 2020. godinu čine emisije nastale u zgradama namijenjenim za kulturu 32,33%, zatim zgradama namijenjenim za zdravstvo 30,41%, zatim slijede zgrade namijenjene za administraciju sa 30,34%, a zgrade namijenjene obdaništima doprinose emisiji CO2 sa 5,98% od ukupne emisije, dok zgrade namijenjene sportu doprinose sa 0,94% od ukupne količine emisija. Najveći udio u ukupnoj emisiji CO2 čine emisije uzrokovane potrošnjom električne energije sa udjelom od 95,66%, dok emisije nastale korištenjem drvne biomase iznose 2,11%, a zatim slijede emisije nastale korištenjem lignita 1,14% i mrkog uglja 1,09. Posmatrajući sektor zgradarstva najveći udio u ukupnim emisijama imaju stambene zgrade 90,33%, zatim javne zgrade u vlasništvu Opštine 1,94%, dok javne zgrade koje nisu u nadležnosti Opštine doprinose sa 7,73% od ukupnih emisija CO2. Povećanje broja vozila za 47% praćeno je povećanjem utroška energije i emisija CO2 za 39%. Javna rasvjeta opštine Kotor Varoš obuhvata 1.650 rasvjetnih tijela u urbanim i ruralnim administrativnim dijelovima, a najveći broj izvora svjetla su na izboj, niskoefikasni (živini, natrijevi, metal-halogeni), 97%, a samo 3% su visokoefikasne LED svjetiljke. Najveće ostvareno povećanje emisije CO2 u 2020. godini u odnosu na 2011. godinu ostvareno je iz emisija dizel goriva, gdje je došlo do porasta procentualnog učešća u ukupnim emisijama sa 21% na 31%, dok je najveće smanjene emisije CO2 ostvareno iz emisije električne energije, sa 66% na 58%. Iako u opštini Kotor Varoš nema većih industrijskih postrojenja i termoelektrana, zagađenje vazduha emituju gasovi iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem, spaljivanje otpada, požari, sagorijevanje goriva u industrijskim i individualnim pećima, korišćenjem sprejeva koji sadrže freone, i slično.
Očuvanje vodnog svijeta
U reonu Kruševog Brda prema Šipragama evidentne su pojave eksploatacije šume koje dovode do pojava povremenih zamućenja kako pojedinih pritoka (potok Kilavac i Ćorkovića potok sa svojim pritokama) tako i voda rijeke Vrbanje. U gornjem toku Vrbanje izgrađena je i MHE “Divič” sa vodozahvatom i sa izgrađenim ribogojilištem. U ukupnom toku Vrbanje postoje više izraženih uticaja na hemijski režim, koji naročito dolaze do izražaja u gradskoj zoni. Od ovih uticaja bitno je pomenuti problem izlijevanja fekalne kanalizacije u seoskim sredinama, otpadne vode grada (fekalne i industrijske), pojave eksploatacije riječnog nanosa u koritu i vodnom zemljištu, uticaji od drvoprerađivačke i poljoprivredne proizvodnje i odlaganje otpada. Tačan broj kao ni osnovni podaci o izvorima (lokacija, vrsta izvora, prinos i osnovne karakteristike hemizma) nisu poznati. Stoga je, kako se navodi u Lokalnom ekološkom akcionom planu, potrebno izraditi katastar svih izvora cijelog gornjeg toka Vrbanje kako bi se dobili podaci o njihovoj prostornoj distribuciji, osnovni podaci o režimu, kao i uslovima korištenja i njihovoj zaštiti. Stabilnost hemijskog sastava ovih izvora je evidentna, kao i većine pritoka i voda rijeke Vrbanje. Treba istaći izraženu vrijednost vodnih potencijala gornjeg toka Vrbanje, što bi se moglo ocijeniti u smislu tretmana ovog dijela toka kao zaštićenog vodnog i prirodnog područja. U smislu razumijevanja značaja zaštite Vrbanje i očuvanja i unapređenja hemijskog režima ovog vodnog tijela, poseban akcenat treba staviti na proticajnu zonu u kojoj se nalazi izvorište za vodosnabdijevanje grada. U tom smislu, u 2020. godini sačinjen je Program sanitarne zaštite izvorišta „Bijelo Polje“ sa mjerama koje je potrebno sprovesti.
Očuvanje života na zemlji
Najčešća prirodna nepogoda koja pogađa opštinu jesu poplave. Rijeka Vrbanja i njene pritoke nanose velike štete; putevi, mostovi, propusti, vodovodi, objekti za stanovanje, uništeno zemljište, plavni talas djelimično dobiva do tri proizvodna pogona, školski objekti nisu ugroženi. Štete od polava u junu i augustu 2014. godine iznose 5.954.520 KM, dok štete od poplave u junu 2019. godine iznose 2.422.267 KM. Kako se radi o velikim štetama, potrebno je pristupiti neophodnim radovima u poplavnim područjima rijeke Vrbanje i njenih pritoka, čišćenje korita radi boljeg protoka vode, pravljenje nasipa, pošumljavanje, kontrola neplanske eksploatacije šljunka, spriječavanje gradnje u plavnim područjima, spriječavanje odlaganja smeća.Na prostoru opštine se ne provodi sistematsko praćenje zagađenosti zemljišta ali se može zaključiti da stepen zagađenja nije zanemariv. Prije svega misli se na zemljište u neposrednoj blizini preduzeća “Jezerka”, na površine pored puteva sa intenzivnim saobraćajem i na mjesta gdje se nekontrolisano odlaže otpad. Deponovanjem čvrstih otpadnih materija u vidu nekontrolisanog odlaganja i stvaranja divljih deponija i razbacanih otpadaka zauzima se i snažno zagađuje zemljište tako da ono postaje izvor zagađenja i za druge komponente životne sredine. Ugrožavanje zemljišta nastaje zapuštanjem i neobrađivanjem plodnog zemljišta, neplanskom i divljom izgradnjom objekata, neracionalnom eksploatacijom mineralnih sirovina i erozijom zbog nepravilne upotrebe zemljišta i nekontrolisane sječe šuma. Površine koje su bile pod poljoprivrednim kulturama danas su pod vegetacijom trave i korova usled opadanja broja poljoprivrednog stanovništva i napuštenih i zaraslih imanja. Zagađenje i oštećenje zemljišta nastaje usljed korištenja pesticida u poljoprivredi, odlaganja čvrstog otpada na nedozvoljenim površinama, nepropisno izgrađenih septika, klizišta, promjena namjene zemljišta, poplave i slično. Prema evidenciji Komunalne policije Opštine Kotor Varoš na području opštine postoji 14 divljih deponija otpada. Otpad koji građani odlažu na divljim deponijama je uglavnom one vrste otpada koje komunalno preduzeće ne odvozi u toku svog redovnog rada, a to je prije svega industrijski otpad (otpad iz preduzeća, klaonički otpad, stari automobili i dijelovi istih), zatim krupni otpad iz domaćinstva (dijelovi starog namještaja i ostalog pokućstva) i građevinski šut što je naročito izraženo u Bilicama i prema deponiji Duratovci.
Mir, pravda i snažne institucije
Kada je riječ o kriminalitetu i javnom redu i miru na području opštine Kotor Varoš, može se reći da je na zadovoljavajućem nivou. Ukupan broj krivičnih djela u periodu 2016-2020. godine smanjen je sa 140 u 2016. godini na 77 u 2020. godini ili za 45,1 %, dok je broj prijavljenih počinilaca smanjen sa 127 u 2016. godini na 76 u 2020. godini ili za 40,1%. Broj krivičnih djela po nepoznatom počiniocu je smanjen sa 74 u 2016. godini na 24 u 2020. godini ili za 67,6%. Broj maloljetnih delikvenata je oscilirao u toku analiziranog perioda, od 10 ukupno pirjavljenih po 2 su u 2017. i 2019. godini i 6 u 2018. godini, dok u toku 2016. i 2020. godine nije bilo prijavljenih maloljetnih delikvenata. Lokalna uprava nastoji uključiti građane u procese donošenja važnih odluka i u okviru realizacije mjera predviđenih strateškim dokumentima.
Partnerstvom do ciljeva
Lokalna uprava nastoji uključiti građane u procese donošenja važnih odluka i u okviru realizacije mjera predviđenih strateškim dokumentima. Razvoj Opštine Kotor Varoš zasnovan je prema prioritetima definisanim strateškim dokumentima, tj. Strategiji razvoja Opštine Kotor Varoš 2022.-2028., rađena po MiPRO metodologiji, Lokalnom ekološkom akcionom planu (LEAP) Prostorni i Urbanistički planom. Kako se navodi u Investicijskom sažetku objavljenom na web sajtu Opštine, opštinska administracija nudi posebne pogodnosti za podršku investitorima, a neke od njih su: nајnižа kаmаtna stоpа pоrеzа nа nеpоkrеtnоsti u оkružеnju (0,06%), stimulаtivnе mјеrе (dirеktni pоdsticајi iz budžеtа zа rаzličitе prојеktе u оblаsti privrеdnоg rаzvоја i zаpоšlјаvаnjа i pоdsticајi pоlјоprivrеdnim prоizvоđаčimа), pоgоdnоsti pri pribаvlјаnju grаđеvinskih dоzvоlа (invеstitоrimа је оmоgućеnо plаćаnjе nа rаtе nа pеt gоdinа bеz kаmаtа), vrlo kratko vrijeme za izdavanje lokacijskih uslova, građevinske i upotrebne dozvole (15 dana) pоnudа grаđеvinskоg i pоlјоprivrеdnоg zеmlјištа pо pоvоlјnim uslоvimа, Informator namijenjen investitorima, izrađeni planski dokumenti i uspostavljeni mehanizmi za podršku poslovnom sektoru, podrška postojećim investitorima kroz Program postinvesticione podrške u partnerstvu sa Ministarstvom za ekonomski razvoj i regionalnu saradnju Republike Srpske. Kada je u pitanju saradnja sa civilnim društvom, u prethodne četiri godine na području opštine Kotor Varoš su osnovana dva udruženja za zaštitu prava žena, i to: Udruženje žena „Venera“ Kotor Varoš i Udruženje žena „Sreća“ Obodnik. Oba udruženja imaju dodijeljene prostorije za sastanke i aktivnosti u kojima opština Kotor Varoš plaća režijske troškove. Udruženja su uključena u sve kulturne i sportske manifestacije koje organizuje opština Kotor Varoš. Od aktivnosti Udruženja žena uglavnom su posvećena zaštiti prava žena kao i čuvanju od zaborava starih zanata, običaja kao i igara. Potpisivanjem „Sporazuma gradonačelnika“ 2019. godine, opština Kotor Varoš se aktivno uključila u realizaciju mjera za ispunjenje vizije Evropske unije za klimu i energiju na svom području. Prilikom potpisivanja „Sporazuma gradonačelnika“ Opština Kotor Varoš se obavezala da će smanjiti emisiju CO2 (i, ako je moguće, drugih gasova staklene bašte) u opštini za najmanje 40% do 2030. godine kroz efikasnije korištenje energije i veću upotrebu obnovljivih izvora energije, povećati svoju otpornost prilagođavanjem na posljedice klimatskih promjena, podijeliti svoju viziju, rezultate, iskustvo i znanje sa drugim lokalnim i regionalnim vlastima unutar i izvan EU kroz direktnu saradnju i razmjenu, posebno u kontekstu Globalnog sporazuma gradonačelnika.